वैभव सूर्यवंशी

Kharif Perni : पेरणी सुरू करण्यापूर्वी बीबीएफ यंत्राचे कॅलिब्रेशन करणे गरजेचे आहे. त्यासाठी एकूण दाते संख्या, बियाणे व खत यंत्रणा फिरविणाऱ्या चाकाचा व्यास माहिती असावा. खते व बियाणे भरल्यानंतर चाकाची एक फेरी पूर्ण केल्यावर प्रत्येक दात्यामधून किती बियाणे व खत पडतात, याचे वजन करून १ एकर क्षेत्रासाठी किती बियाणे व खत लागेल याचा अंदाज बांधता येतो.

रुंद वरंबा सरी पद्धतीने पेरणी केल्याने पावसाच्या पाण्याचे सरीद्वारे संवर्धन होते. निचरा झाल्यामुळे पिकाची वाढ चांगली होते. यांत्रिक पद्धतीने आंतरमशागत करता येते. सुधारित पद्धतीने लागवड केल्याने रोपांची योग्य संख्या राखून उत्पादनात वाढ मिळते. योग्य पद्धतीने पीक व्यवस्थापन करता येते.

बागायती व जिरायती पीक पद्धतीत शिफारशीनुसार एकरी रोपांची संख्या असणे, हा पीक उत्पादनाचा पाया आहे. पेरणी रुंद वरंबा सरी पद्धतीने केल्यास प्रत्येक ओळीतील अंतर १८ इंच मिळते. सलग पेरणीप्रमाणे ओळींची संख्यासुद्धा मिळते.

या पद्धतीमुळे जास्त पाऊस पडला तर अतिरिक्त झालेले पाणी रुंद वरंब्यातून सरीद्वारे शेतातून बाहेर निघून जाते. योग्य किंवा कमी प्रमाणात पाऊस पडला, तर वरंब्यात पाणी मुरून पिकाला योग्य प्रमाणात मिळते. वरंब्यामध्ये हवा खेळती राहिल्यामुळे पिकांची चांगली वाढ होते. काढणी चांगल्या पद्धतीने करता येते.

उत्पादनामध्ये पारंपरिक पद्धतीपेक्षा १० ते २० टक्क्यांनी वाढ होते. ट्रॅक्टरचलित बीबीएफ टोकण यंत्र उपलब्ध नसेल त्यांनी बैलचलित अथवा ट्रॅक्टरचलित टोकण यंत्राने पेरणी करावी. त्यानंतर एकवीस दिवसांनी रिजरने पिकाच्या चार ओळींनंतर सरी तयार करावी. म्हणजे जल व मृद्संधारण व्यवस्थितपणे करता येते.

यंत्राची जोडणी :

पिकाची पेरणी १८ इंच (दीड फूट) अंतरावर करण्यासाठी ट्रॅक्टरचलित रुंद वरंबा सरी टोकण यंत्राची जोडणी पुढीलप्रमाणे करावी.

१) प्रत्येक ट्रॅक्टरच्या मागील टायरमधील अंतर अश्‍वशक्तीच्या प्रकारानुसार कमी-जास्त असते. त्यामुळे, यंत्राची जोडणी केल्यानंतर सरी नांगर ट्रॅक्टरच्या मागील टायरच्या मध्यभागी आहे की नाही, याची पाहणी करावी.

२) नांगर टायरच्या मध्यभागी नसेल तर मागील टायर काढून पलटी करून बसवून घ्यावे. त्यामुळे दोन्ही टायरमधील अंतर साधारणपणे ८ ते १२ इंच वाढते. अशा प्रकारे टायरच्या मध्यभागी सरी नांगर घेतल्यामुळे पेरणीनंतर जमीन वाफशावर असताना या यंत्राने आंतरमशागत करता येते. तसेच ट्रॅक्टरचलित फवारणी यंत्राने फवारणी करता येते. त्यामुळे वेळ व मजुरांची बचत होते.

३) वरीलप्रमाणे यंत्रावर खुणा केल्यानंतर यंत्राचा मध्य सोडून सांगाड्याच्या मागील बाजूस फणाची जोडणी करावी. फण जोडल्यानंतर सांगाड्याच्या समोरील बाजूस सरी नांगर बसवावा. अशा प्रकारे यंत्र पेरणीसाठी तयार करावे.

४) पेरणी करीत असताना पहिले तास मारल्यानंतर बांधावरून वळताना जाताना पडलेल्या सरीमध्ये सरी नांगर घालावा, जेणेकरून सरीच्या दोन्ही बाजूंना येणाऱ्या ओळीमध्ये १८ इंच अंतर राहील.

बीबीएफद्वारे आंतरमशागतीचे नियोजन

१) ही पद्धत अतिरिक्त पाण्याच्या निचरा तसेच जलसंधारणाच्यादृष्टीने उपयुक्त आहे. ही पद्धत भारी तसेच मध्यम ते भारी जमिनीमध्ये अतिशय उपयुक्त आहे. यामध्ये जास्त अंतरावरील पिकाच्या दोन ओळी, तर कमी अंतरावरील पिकाच्या ३ ते ४ ओळी वरंब्यावर येतील यानुसार नियोजन करून वरंब्याच्या दोन्ही बाजूंना सऱ्या काढण्यात येतात.

२) यंत्राच्या मदतीने एकाच वेळी रुंद वरंबे व सऱ्या पाडणे, पेरणी आणि खते देणे अशी तिन्ही कामे केली जातात. यामध्ये पेरणीचे फणआणि दोन फाळ यातील अंतर गरजेनुसार कमी जास्त करता येते. त्याच बरोबर सऱ्यांची रुंदी कमी जास्त करता येते.

३) ही पद्धत कोरडवाहू शेतीमध्ये जलसंधारणाच्या दृष्टीने अतिशय उपयुक्त ठरते. तसेच अधिक व सततच्या पावसामध्ये अतिरिक्त पाण्याचा निचरा होण्याच्या दृष्टीने उपयोगी ठरते. या पद्धतीमुळे १० ते २० टक्के उत्पादनात वाढ दिसून येते. सर्वसाधारणपणे २० ते २७ टक्क्यांपर्यंत जलसंधारण होते.

४) तणनियंत्रण आणि आंतरमशागतीच्या दृष्टीने ट्रॅक्टरचलित बीबीएफ यंत्राचा वापर करता येतो. यामध्ये पेरणीचे फण काढून तेथे आंतरमशागत आणि तण नियंत्रणासाठी ‘व्ही’ आकाराची पास बसविता येते. हे पास पिकाच्या दोन ओळींमध्ये बसवावे लागतात. सरीमध्ये रिजर ठेवून आंतरमशागत होते, याशिवाय स्वतंत्र आंतरमशागत यंत्र वापरता येते. ट्रॅक्टरचलित आंतरमशागत यंत्राचा वापर आंतरमशागत आणि तण नियंत्रणाच्या दृष्टीने बीबीएफ पद्धतीमध्ये करता येतो, फक्त यासाठी इंग्रजी ‘व्ही’ आकाराच्या पास वापराव्यात.

५) रुंद वरंबा सरी पद्धतीमध्ये पिकाच्या ओळीनुसार ‘व्ही’ पासची संख्या ठेवता येते. बाजारात सर्वसाधारणपणे तीन ओळींसाठी तीन पास उपलब्ध असलेले अवजार उपलब्ध आहे. पण आपण आपल्या गरजेनुसार पासाची संख्या वाढवू शकतो. ‘व्ही’ आकाराच्या पासमुळे त्या स्वयंचलितपणे स्वच्छ होतात तसेच त्यामध्ये गवत अडकत नाही.

कसळ पास वापरल्या तर त्यात गवत अडकते कारण त्या आडव्या असतात. यामध्ये गवत अवजारामध्ये थांबवून पास स्वच्छ कराव्या लागतात, परंतु तसे ‘व्ही’ आकाराच्या पासमध्ये होत नाही.

६) या अवजारामध्ये सऱ्यांमध्ये फाळ ठेवून आंतरमशागत होते, तसेच सऱ्यामध्ये तणही प्रभावीपणे काढता येते. यामध्ये रुंद वरंब्यावर पिकाच्या किती ओळी आहेत, त्याप्रमाणे व्ही पात्यांची संख्या ठेवता येते. गरजेनुसार असे अवजार बनविता येते.

रुंद वरंबा सरी पद्धतीचे फायदे :

१) जास्त पाऊस झाल्यास पावसाच्या पाण्याचा जलद निचरा होतो. परतीच्या पावसाच्या पाण्याचे सरीमध्ये संवर्धन होते.

२) सरीद्वारा पावसाच्या पाण्याचा निचरा व संवर्धन झाल्यामुळे पिकाची वाढ चांगली होण्यास मदत होते.

३) सरीमुळे माती भुसभुशीत राहते. यांत्रिक पद्धतीने आंतरमशागत करता येते.

४) पीक उत्पादनात १० ते २० टक्के वाढ होते.

बळीराम नांगराने सरी वरंबा पेरणी :

१) बैलचलित बळिराम नांगर असल्यास बैलचलित तिफण वापरून शेतकरी पेरणी करतात. पेरणीपूर्वी पाऊस पडल्यानंतर शेतात ४.५ फूट अंतरावर बळिराम नांगराने सरी काढाव्यात. पाऊस झाल्यानंतर बळिराम नांगराने तयार झालेल्या वरंब्यावर पेरणी करावी. ट्रॅक्टरचलित पेरणी यंत्र असेल, तर त्या यंत्राच्या सांगाड्यावर दोन्ही बाजूंना सरी यंत्र बसवून रुंद सरी वरंबा पेरणी करता येते.

२) खुरपणी व यांत्रिक पद्धतीने कापणीसाठी सुलभ आहे. यंत्राच्या साहाय्याने पेरलेल्या जमिनीमध्ये पारंपरिक पद्धतीपेक्षा ओलावा जास्त काळ टिकून रहातो. रोपांची वाढ चांगली होते.

३) यंत्रामुळे पेरणी कमी वेळात होते. योग्य प्रकारे दोन ओळीतील अंतर ठेवल्याने आंतरमशागत करता येते.

४) पारंपरिक पद्धतीपेक्षा उत्पादनामध्ये १० ते २० टक्क्यांनी वाढ होते.

संपर्क - वैभव सूर्यवंशी, ९७३०६९६५५४

(विषय विशेषज्ञ ‘कृषी शक्ती व अवजारे अभियांत्रिकी, कृषी विज्ञान केंद्र, ममुराबाद फार्म, जळगाव)