विनयकुमार आवटे

Agriculture Insurance Scheme : पुनर्रचित हवामान आधारित फळपीक विमा योजना मृग बहर व आंबिया बहर २०२४-२५ आणि २०२५-२६ मध्ये डाळिंब, संत्रा, मोसंबी, चिकू, पेरू, लिंबू, सीताफळ, द्राक्ष,आंबा, काजू ,पपई, स्ट्रॉबेरी आणि द्राक्ष (क) या फळपिकांसाठी राज्य शासनाने लागू केली आहे.

फळपीक विमा योजना कर्जदार तसेच बिगर कर्जदार शेतकऱ्यांना अधिसूचित क्षेत्रातील अधिसूचित पिकांसाठी ऐच्छिक आहे. अधिसूचित क्षेत्रात अधिसूचित फळपिके घेणारे (कुळाने / भाडे पट्टीने शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांसह सर्व शेतकरी) या योजनेत भाग घेण्यास पात्र आहेत. मात्र भाडेपट्टीने शेती करणारास नोंदणीकृत (‍रजिस्टर्ड) भाडेकरार पीक विमा संकेतस्थळावर अपलोड करणे बंधनकारक आहे.

या योजनेत राज्यात प्रति शेतकरी सहभागासाठी कोकण विभागाकरिता एका फळपिकाखालील कमीत कमी उत्पादनक्षम क्षेत्र १० गुंठे आणि उर्वरित विभागाकरीता कमीत कमी उत्पादनक्षम क्षेत्र २० गुंठे अशी मर्यादा आहे. जास्तीत जास्त क्षेत्र मर्यादा ही सर्व फळपिके व दोन्ही हंगाम मिळून प्रती शेतकरी ४ हे. मर्यादेपर्यंत आहे.

केवळ उत्पादनक्षम फळबागांना विमा संरक्षणाचे कवच लागू राहणार आहे. यापेक्षा कमी वयाच्या फळबागा लागवडीस विमा संरक्षणाची नोंद झाल्याचे पडताळणीत निदर्शनास आल्यास विमा संरक्षण संपुष्टात येईल. ही योजना ४ विमा कंपन्यांमार्फत राज्यात राबविण्यात येत आहे.

मृग बहर २०२४ मध्ये योजनेसाठी अंतिम मुदत

संत्रा, पेरू, लिंबू, द्राक्ष (क) २५ जून २०२४

मोसंबी, चिक्कू ३० जून २०२४

डाळिंब १४ जुलै २०२४

सीताफळ ३१ जुलै २०२४.

मृग व आंबिया बहर २०२४-२५ आणि २०२५-२६ या दोन वर्षांसाठी अधिसूचित फळपिके, समाविष्ट हवामान धोके व विमा संरक्षण कालावधीपुढील प्रमाणे निर्धारित करण्यात आला आहे. सदरचे निर्धारित केलेले हवामान धोके लागू झाल्यास विमा धारक शेतकऱ्यांना नुकसान भरपाई देय होईल.

योजनेत भाग घेण्यासाठी अधिसूचित फळपिकांचे उत्पादनक्षम वय

फळ पीक उत्पादनक्षम वय (वर्ष)

आंबा ५

चिक्कू ५

काजू ५

लिंबू ४

संत्रा ३

मोसंबी ३

सीताफळ ३

पेरू ३

द्राक्ष २

डाळिंब २

फळपीक निहाय प्रति हेक्टर नियमित विमा संरक्षित रक्कम (रुपये प्रती हेक्टर)

फळपिके विमा संरक्षित रक्कम (रु. प्रति हेक्टर)

संत्रा १,००,०००

मोसंबी १,००,००

डाळिंब १,६०,०००

काजू १,२०,०००

केळी १,७०,०००

द्राक्ष ३,८०,०००

आंबा १,७०,०००

स्ट्रॉबेरी २,४०,०००

पपई ४०,०००

चिक्कू ७०,०००

पेरू ७०,०००

सीताफळ ७०,०००

मृग बहार फळपिक निहाय हवामान धोके व विमा संरक्षण कालावधी

फळ पिके समाविष्ट धोके विमा संरक्षण कालावधी विमा संरक्षित रक्कम रु.प्रति हेक्टर

संत्रा १) कमी पाऊस

२) पावसाचा खंड १५ जून ते १५ जुलै

१६ जुलै ते १५ ऑगस्ट १,००,०००

मोसंबी १) कमी पाऊस

२) पावसाचा खंड ०१ जुलै ते ३१ जुलै

०१ ऑगस्ट ते ३१ ऑगस्ट १,००,०००

पेरु १) कमी पाऊस

२) पावसाचा खंड व जास्त तापमान १५ जून ते १४ जुलै

१५ जुलै ते १५ ऑगस्ट ७०,०००

चिकू जादा आर्द्रता व जास्त पाऊस ०१ जुलै ते ३० सप्टेंबर ७०,०००

डाळिंब १) पावसाचा खंड

२) जास्त पाऊस १५ जुलै ते १५ ऑक्टोबर

१६ ऑक्टोबर ते ३१ डिसेंबर १,६०,०००

लिंबू १) कमी पाऊस

२) पावसाचा खंड १५ जून ते १५ जुलै

१६ जुलै ते १५ ऑगस्ट ८०,०००

सीताफळ १) पावसाचा खंड

२) जास्त पाऊस ०१ ऑगस्ट ते ३० सप्टेंबर

०१ ऑक्टोबर ते ३० नोव्हेंबर

७०,०००

द्राक्ष - (क) पाऊस, आर्द्रता व किमान तापमान १५ जून ते १५ नोव्हेंबर ३,८०,०००

समूह निहाय जिल्हे आणि कंपनी

जिल्हे विमा कंपनीचे नाव

१) जळगाव, नांदेड, हिंगोली, यवतमाळ, सिंधुदुर्ग, कोल्हापूर, वर्धा, रत्नागिरी भारतीय कृषी विमा कंपनी लिमिटेड, मुंबई

२) जालना फ्युचर जनरल इंडिया इन्शुरन्स कंपनी लि.

३) छत्रपती संभाजीनगर, धाराशिव, अमरावती, अकोला, नागपूर, परभणी, रायगड, नंदुरबार युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कं. लि.

४) ठाणे, पालघर, धुळे, पुणे, सांगली, लातूर, बुलडाणा, नाशिक, नगर, सोलापूर, सातारा,बीड, वाशीम बजाज अलियान्झ जनरल इन्शुरन्स कंपनी लिमिटेड, पुणे

आंबिया बहार मध्ये फळपिक निहाय हवामान धोके व विमा संरक्षण कालावधी

फळपिके समाविष्ट धोके विमा संरक्षण कालावधी विमा संरक्षित रक्कम

संत्रा १) अवेळी पाऊस

२) कमी तपामान

३) जादा तापमान ०१ डिसेंबर ते १५ जानेवारी

१६ जानेवारी ते २८ फेब्रुवारी

०१ मार्च ते ३१ मे १,००,०००

४) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल ३३,०००

मोसंबी १) अवेळी पाऊस

२) जास्त तापमान

३) जास्त पाऊस ०१ नोव्हेंबर ते ३१ डिसेंबर

०१ मार्च ते ३१ मार्च

१५ ऑगस्ट ते १५ सप्टेंबर १,००,०००

४) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल ३३,०००

डाळिंब १) अवेळी पाऊस

२) जादा तापमान

३) जास्त पाऊस १५ जानेवारी ते ३१ मे

०१ एप्रिल ते ३१ मे

०१ जून ते ३१ जुलै १,६०,०००

४) गारपीट १५ जानेवारी ते ३० एप्रिल ५३,०००

काजू १) अवेळी पाऊस

२) कमी तापमान ०१ डिसेंबर ते २८ फेब्रुवारी

०१ डिसेंबर ते २८ फेब्रुवारी १,२०,०००

३) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल ४०,०००

केळी १) कमी तापमान

२) वेगाचा वारा

३) जादा तापमान ०१ नोव्हेंबर ते २८ फेब्रुवारी

०१ मार्च ते ३१ जुलै

०१ एप्रिल ते ३१ मे १,७०,०००

४) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल ५७,०००

द्राक्ष १) अवेळी पाऊस

२) दैनंदिन कमी तापमान १६ ऑक्टोबर ते ३० एप्रिल

०१ डिसेंबर ते २८ फेब्रुवारी ३,८०,०००

३) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३१ मे १,२७.०००

आंबा

(कोकण) १) अवेळी पाऊस

२) कमी तापमान

३) जास्त तापमान

४) वेगाचा वारा ०१ डिसेंबर ते १५ मे

०१ जानेवारी ते १० मार्च

०१ मार्च ते १५ मे

१६ एप्रिल ते १५ मे १,७०,०००

५) गारपीट ०१ फेब्रुवारी ते ३१ मे ५७,०००

आंबा (इतर जिल्हे) १) अवेळी पाऊस

२) कमी तापमान

३) जास्त तापमान

४) वेगाचा वारा ०१ जानेवारी ते ३१ मे

०१ जानेवारी ते २८ फेब्रुवारी

०१ मार्च ते ३१ मार्च

०१ एप्रिल ते ३१ मे १,७०,०००

५) गारपीट ०१ फेब्रुवारी ते ३१ मे ५७,०००

स्ट्रॉबेरी १) अवेळी पाऊस व सापेक्ष आर्द्रता

२) अवेळी पाऊस, सापेक्ष आर्द्रता व जास्त तापमान

३) कमी तापमान १५ ऑक्टोबर ते ३० नोव्हेंबर

०१ फेब्रुवारी ते ३० एप्रिल

०१ डिसेंबर ते ३१ मार्च २,४०,०००

४) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल ८०,०००

पपई १) कमी तापमान

२) वेगाचा वारा

३) जास्त पाऊस व आर्द्रता ०१ नोव्हेंबर ते २८ फेब्रुवारी

०१ फेब्रुवारी ते ३० जून

१५ जून ते ३० सप्टेंबर ४०,०००

४) गारपीट ०१ जानेवारी ते ३० एप्रिल १३,०००

(लेखक कृषी विभागात विस्तार संचालक म्हणून कार्यरत आहेत.)