Silk Farming : रेशीम शेती उद्योगामध्ये वर्षभर रेशीम कोष निर्मितीसाठी बॅच घेतल्या जातात. वर्षभर रेशीम कीटकांचे संगोपन सुरू असल्याने रेशीम कीटकांवर रोगजंतूंचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. रेशीम कीटक हे पर्यावरणीयदृष्ट्या फार संवेदनशील असतात.

रेशीम अळीवर प्रामुख्याने ग्रासेरी, फ्लॅचेरी, मस्कार्डीन आणि पेब्रिन या संसर्गजन्य रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. या रोगांच्या प्रादुर्भाव रेशीम कीटकांवर झाल्यामुळे रेशीम कोष उत्पादनावर त्याचा विपरीत परिणाम दिसून येतो.

रेशीम कीटकांमध्ये मरतुक येते. कोषाची दर्जा खालावतो. असे विविध प्रकार दिसून येतात. त्यामुळे मोठे आर्थिक नुकसान संभवते. त्यासाठी रेशीम कीटकांवर येणाऱ्या विविध रोगांच्या प्रादुर्भावाची लक्षणे माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. जेणेकरून वेळीच उपाय करून नुकसान टाळता येईल.

ग्रासेरी

रोगकारक घटक ः बॉम्बिक्स मोरी न्यूक्लिअर पॉलीहेड्रोसिस व्हायरस (BmNPV).

रोगाचा प्रादुर्भाव वर्षभर दिसून येतो. मात्र उन्हाळा आणि पावसाळ्यात तीव्रता अधिक असते.

प्रादुर्भावाची कारणे

खराब तुती पानांचे सेवन

रोगग्रस्त अळ्यांद्वारे सोडलेल्या दुधासारख्या पांढऱ्या द्रव पदार्थाच्या संपर्कात आल्याने.

दूषित रेशीम अळी संगोपन गृह आणि उपकरणे वापरल्याने.

पोषक घट

उच्च तापमान, कमी आर्द्रता आणि खराब दर्जाच्या तुती पानांचे सेवन.

लक्षणे

संक्रमित अळ्यांची त्वचा चमकदार होते.

अळीच्या त्वचेवरील आवरण नाजूक होते.

संक्रमित अळ्यांच्या त्वचेवर आंतरखंडीय सूज दिसून येते.

अळ्या कातेवर जाण्यास व कातेमधून बाहेर पडण्यात अयशस्वी होतात.

संक्रमित अळ्यांची त्वचा पांढरी शुभ्र होते आणि सहज फाटते. त्यातून पांढरा दुधासारखा द्रव बाहेर येतो.

व्यवस्थापन

कीटक संगोपनगृहातील उपकरणे, संगोपन गृह व परिसराचे दोन वेळा निर्जंतुकीकरण करावे.

आधीच्या बॅचमध्ये प्रादुर्भाव अधिक दिसून आला असेल तर, ०.३ टक्का विरवलेल्या चुन्याच्या द्रावणाने अतिरिक्त निर्जंतुकीकरण करावी.

प्रत्येक बॅच घेताना स्वच्छतेची विशेष काळजी घ्यावी.

संसर्गाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यावर रोगग्रस्त अळ्या गोळा करून त्यांची योग्य विल्हेवाट लावावी.

प्रमाणित केलेल्या शिफारशीनुसार अंकुश किंवा विजेता पावडरची धुरळणी करावी.

संगोपनगृहामध्ये योग्य तापमान आणि आर्द्रता राखावी. हवा खेळती ठेवावी.

रेशीम अळी संगोपन बेडमध्ये अळ्यांची जास्त गर्दी करू नये.

रेशीम अळ्यांना चांगल्या प्रतीची तुतीची पाने पुरेशा प्रमाणात खाद्य म्हणून द्यावीत.

मस्कार्डिन

रोगकारक घटक ः पांढरा मस्कार्डीन हा बिव्हेरिया बॅसियाना या बुरशीमुळे होतो.

प्रादुर्भाव ः रोगाचा प्रभाव हिवाळ्यात आणि पावसाळ्यात जास्त होतो.

प्रादुर्भाव कारणे

मृत रेशीम अळ्या या संसर्गाचा प्रमुख स्रोत आहेत. मृत रेशीम अळ्यांपासून निघणारे कोनिडिया आजूबाजूच्या वातावरण तसेच संगोपनगृह आणि संगोपन बेड दूषित करतात. संसर्ग तेव्हा सुरू होतो, जेव्हा हे कोनिडिया निरोगी रेशीम अळीच्या संपर्कात येतात.

पोषक घटक

उच्च आर्द्रता व कमी तापमान.

लक्षणे

अळ्यांची भूक मंदावते. त्या निष्क्रिय होतात.

मरतुकीस आलेल्या अळ्या मऊ होतात. तोंडातून उलटीसारखा द्रव बाहेर येतो.

प्रादुर्भावग्रस्त अळ्या मृत्यूनंतर सुरुवातीला मऊ होऊन काही वेळाने मायसेलियाच्या वाढीमुळे कडक बनतात. त्यांचा रंग पांढरा बनतो.

व्यवस्थापन

संगोपनगृहाचे व संगोपन उपकरणांचे दोन वेळा निर्जंतुकीकरण करावे.

तुती बागेचे नियमितपणे निरीक्षण करून त्वरित कीड नियंत्रणासाठी उपाय करावेत.

रोगग्रस्त अळ्या उचलून त्यांची योग्य विल्हेवाट लावावी.

पावसाळ्याच्या दिवसांत चुना पावडरची धुरळणी करून बेडवरील आर्द्रता नियंत्रित करावी.

संगोपनगृहामध्ये योग्य तापमान आणि आर्द्रता राखावी.

वेळापत्रकानुसार विजेता, अंकुश या जंतुनाशकांचा बेड निर्जंतुकीकरणासाठी वापर करावा.

- अशोक जाधव ९०७५०८८७५५

(शास्त्रज्ञ-क, संशोधन विस्तार केंद्र, केंद्रीय रेशम बोर्ड, वस्त्र मंत्रालय,भारत सरकार, परभणी)