Jalgaon News : गुलाबी बोंड अळीसह नैसर्गिक समस्यांमुळे देशातील कापूस पिकाची अतोनात हानी झाली आहे. याचा थेट फटका कापूस उत्पादकांना बसला असून, दर्जेदार किंवा प्रतिकारक्षम कापूस वाणांचा मुद्दा वस्त्रोद्योगात पुन्हा ऐरणीवर आला आहे.

कापूस उत्पादनात गुलाबी बोंड अळीने सतत घट येत आहे. परिणामी, भारत कापूस उत्पादनात जगात दुसऱ्या क्रमांकावर आला आहे. कापूस उत्पादनात यंदाही पुन्हा एकदा चीनने जगात आघाडी घेतली आहे.

भारतात जगात सर्वाधिक १२६ ते १२९ लाख हेक्टरवर लागवड केली जाते. चीनमधील लागवड ३३ लाख हेक्टरवर असते. अमेरिकेतील लागवड ३८ ते ४१ लाख हेक्टरवर असते. ब्राझीलमधील लागवड १२ ते १४ लाख हेक्टरवर असते.

परंतु गुलाबी बोंड अळीच्या समस्येने आता भारतात पूर्वहंगामी किंवा सिंचनाची सुविधा असलेल्या कापसाखालील क्षेत्रातही अल्प उत्पादन येत आहे. हे उत्पादन महाराष्ट्रातील काही भागात एकरी चार क्विंटल, तर काही भागांत एकरी अडीच ते तीन क्विंटल एवढेच आहे.

कोरडवाहू क्षेत्रात तर एकरी ८० किलो ते एक क्विंटल कापूस उत्पादनही जेमतेम हाती आले आहे. चीनची कापूस उत्पादकता १२०० किलो रुई प्रतिहेक्टरी एवढी कायम आहे. परंतु भारताची कापूस उत्पादकता ५०० किलो रुई प्रतिहेक्टरीवरून ३५२ किलो रुई प्रतिहेक्टरी एवढी खाली आली आहे. २०२८ ते २०११ या कालावधीत भारतातील कापूस उत्पादकता ४०० ते ५०० किलो रुई प्रतिहेक्टरी एवढी होती. परंतु दुष्काळ, नैसर्गिक समस्या वाढल्या. त्यात मागील सात वर्षे गुलाबी बोंड अळी कापूस पिकाची पाठ सोडायला तयार नाही.

देशातील कापसाचे उत्पादन व उत्पादकता कमी, अशी स्थिती कायम आहे. देशातील वस्त्रोद्योगाची गरज ३१० ते ३०० लाख गाठी एवढी असते. परंतु देशातील उत्पादन आता २९५ लाख गाठींपर्यंतच मर्यादित राहील, असे दिसत आहे. अर्थात देशातील कापसाची पूर्ण करणेही अशक्य होत आहे. कापूस निर्यातदार असलेला भारत कापूस आयातदार बनू शकतो, अशीही भीती वस्त्रोद्योगातील जाणकार व्यक्त करीत आहे.

यंदाचा फटकाही मोठा

देशातील कापूस लागवडीनुसार उत्पादन किमान ४५० ते ५०० लाख गाठी (एक गाठ १७० किलो रुई) एवढे यायला हवे. जगात ऑस्ट्रेलियाची कापूस उत्पादकता सर्वाधिक १८०० किलो रुई प्रतिहेक्टरी आहे. त्यापाठोपाठ चीन, ब्राझील, अमेरिकेची उत्पादकता आहे. चीनमध्ये यंदाचे उत्पादन ३४९ लाख गाठी एवढे आल्याची माहिती आहे. तर अमेरिकेतील उत्पादनही २२७ लाख गाठींपुढे आहे.

या देशांचे कापसाखालील क्षेत्र अल्प आहे. परंतु चांगले किंवा उत्पादनक्षम कापूस वाण देशात नाहीत, अशी ओरड देशातील वस्त्रोद्योगात वाढली आहे. उत्पादन अधिक आल्यास कमी दरांचा मुद्दा फारसा पुढे येत नाही.

परंतु उत्पादन एवढे कमी आहे, की त्यात खर्चही निघत नाही. देशात यंदा किमान १५० लाख कापूसगाठींचे उत्पादन गुलाबी बोंड अळी व अन्य समस्यांनी कमी येईल. यात देशाचे किमान २५ हजार कोटी रुपयांवर नुकसान झाले आहे, असे जाणकारांचे मत आहे.

देशातील घटते कापूस उत्पादन (लाख गाठींमध्ये, एक गाठ १७० किलो रुई)

वर्ष---उत्पादन

२०२१-२२---३४२

२०२२-२३---३१०

२०२३-२४---२९५ ते ३०० (अपेक्षित)

कोरडवाहू क्षेत्रामुळेही अडचण

देशात कापसाखालील ६० टक्क्यांवर क्षेत्र कोरडवाहू आहे. महाराष्ट्रात तर ७४ टक्क्यांपर्यंत कापसाखालील क्षेत्र कोरडवाहू असते. राज्यात सर्वाधिक ४४ लाख हेक्टरवर कापूस पीक असते. यापाठोपाठ गुजरातेत २४ ते २५ लाख हेक्टरवर कापूस असतो. गुजरातेत ५५ टक्के कापसाखालील क्षेत्राला पाणी उपलब्ध असते.

तेलंगणातही १८ लाख हेक्टरवर कापूस असतो. तेथेही कमाल क्षेत्र कोरडवाहू आहे. जेथे कापूस पीक अधिक आहे, तेथे गुलाबी बोंड अळी आहे, यामुळे उत्पादनावर परिणाम होत आहे. या स्थितीत कापूस वाणांसंबंधीच्या जनुकीय सुधारित तंत्रज्ञानावर गतीने देशात काम होण्याची गरज असल्याचा मुद्दा वस्त्रोद्योगात उपस्थित केला जात आहे.