Vegetable Farming Management :

शेतकरी नियोजन

पीक : भाजीपाला

शेतकरी : पंडित थोरात

गाव : खानापूर, ता.जि. परभणी

एकूण क्षेत्र : ३ एकर

भाजीपाला क्षेत्र : २ एकर

परभणी जिल्ह्यातील खानापूर येथील अल्पभूधारक शेतकरी पंडित थोरात हे बाजारपेठेतील मागणीनुसार बारमाही नियोजनानुसार वैविध्यपूर्ण भाजीपाल्याचे उत्पादन घेतात. उत्पादित शेतमालाची स्वतः थेट ग्राहकांना विक्री करतात. विशेषतः बाजारात कमी आवक असलेल्या भाजीपाला पिकांच्या लागवडीतून अधिक नफा मिळत असल्याचे पंडितराव सांगतात.

थोरात यांची खानापूर शिवारात ३ एकर शेती आहे. मागील १८ वर्षांपासून ते बारमाही भाजीपाला पिकांचे उत्पादन घेत आहेत. याशिवाय ४ एकर जमीन भाडेतत्त्वावर घेतली आहे. स्वतःच्या ३ पैकी २ एकरांमध्ये विविध भाजीपाला पिकांसाठी राखीव असते.

उर्वरित क्षेत्रावर कपाशी, सोयाबीन, तूर आदी पिकांची लागवड असते. रब्बी हंगामामध्ये राजगिरा, गहू, ज्वारी, कांदा अशी विविध पिकांची लागवड असते. भाजीपाला पिकांच्या लागवडीपासून काढणीपर्यंतच्या कामांमध्ये पंडितराव यांना पत्नी सौ. अर्चना यांची साथ मिळते.

छोट्या-छोट्या क्षेत्रावर लागवड

पालेभाज्यांमध्ये पालक, शेपू, मेथी, अंबाडा, राजगिरा, घोळ, तांदुळजा, कोथिंबीर, कांदा, लसूण, गवार, भेंडी यासह वेलवर्गीय भाजीपाल्यामध्ये कारले, दोडका, देवडांगर (गोल भोपळा), काशीफळ (लाल भोपळा), वांगी, भरताची वांगी अशा वैविध्यपूर्ण भाजीपाला पिकांच्या उत्पादनावर त्यांचा भर असतो.

मागील १८ वर्षांपासून लागवडीपासून ते विक्रीपर्यंतचा प्रदीर्घ अनुभव पंडितराव यांच्या गाठीशी आहे. परिसरातील शेतकऱ्यांची भाजीपाला लागवड, बाजारात विक्रीसाठी येणारा भाजीपाला तसेच ग्राहकांची मागणी, या बाबींचा अभ्यास त्यांनी केला आहे. त्यानुसार बाजारात मोठ्या प्रमाणावर विक्रीसाठी न येणाऱ्या भाजीपाला पिकांच्या लागवडीवर त्यांचा भर असतो.

साधारण १ एकर क्षेत्रावरील १ ते २ गुंठे क्षेत्रावर इतक्या कमी क्षेत्रात वेगवेगळ्या प्रकारच्या भाजीपाला पिकांची लागवड करण्यावर भर दिला जातो. आंतरपीक म्हणून गवारमध्ये पालक, पालकामध्ये झेंडू लागवड केली जाते.

या वर्षी वेलवर्गीय देवडांगर (गोलभोपळा) दीड एकर, तर एक एकरावर काशीफळ लागवड केली आहे. त्यात राजगिरा, अंबाडी, पालक, कुंजर, घोळ या पालेभाज्यांची लागवड केलेली आहे. सध्या या लागवडीतून उत्पादन सुरू आहे.

सणासुदीसाठी भाजीपाला-फुले

दरवर्षी साधारण श्रावण महिन्यापासून विविध सणांना सुरुवात होते. या काळात विशिष्ट भाजीपाला पिकांना विशेष मागणी असते. त्यात मुळा, काकडी, गवार, भेंडी आदी भाजीपाला तसेच मक्याच्या कणसांना चांगली मागणी असते. पंडितराव यांच्या अनुभवानुसार अंबाडी, तांदूळ कुंजर या भाजीपाल्याची लागवड फारसे शेतकरी करत नाहीत.

त्यामुळे या काळात दरवर्षी या भाज्यांची आवक कमी असल्यामुळे मागणी चांगली असते. हीच बाब ध्यानात घेऊन या भाजीपाला पिकांचे उत्पादन घेण्यावर भर दिला जातो. गौरी-गणपती त्यानंतर नवरात्रोत्सव, दसरा- दिवाळी इत्यादी सणांच्या काळात भाजीपाला तसेच फुलांना मागणी चांगली असते.

भाजीपाला विक्री नियोजन

परभणी येथील वसमत रस्त्यावरील वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या प्रवेशद्वारासमोर जिल्ह्यातील शेतकरी भाजीपाला विक्रीस आणतात. थेट शेतकऱ्यांच्या शेतातील ताजा भाजीपाला मिळत असल्यामुळे शहरी ग्राहकांकडून मोठी मागणी असते.

त्या ठिकाणी दररोज सकाळी ६ ते ९ या वेळेत ग्राहकांना हातविक्री पंडितराव करतात. थोरात यांच्या पुढाकारातून भाजीपाला उत्पादक शेतकऱ्यांचा व्हॉट्सॲप ग्रुप तयार झाला आहे. त्याद्वारे भाजीपाला लागवडीतील नवीन तंत्रज्ञानाची देवाण-घेवाण होते. तसेच थेट विक्रीसाठी गटाची मदत होत असल्याचे पंडितराव सांगतात.

कृषी शास्त्रज्ञांचे मार्गदर्शन

पंडित थोरात हे ‘ॲग्रोवन’चे नियमित वाचक आहेत. ॲग्रोवनमधील यशकथा तसेच विविध पीक लागवड तंत्रज्ञानावरील लेखांतून मिळालेल्या माहितीची प्रगतशील शेतकरी तसेच तज्ज्ञांकडून वेळोवेळी माहिती घेतात. यातून त्यांनी भरताच्या वांग्याचे उत्पादन घेण्यास सुरुवात केली.

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ तसेच कृषी विज्ञान केंद्रातील तज्ज्ञांच्या संपर्कात पंडितराव कायम असतात. विविध पिकांचे नवीन वाण, कीड-रोग तसेच खत, पाणी व्यवस्थापनासाठी तज्ज्ञांकडून वेळोवेळी मार्गदर्शन घेतले जाते. तसेच कृषी विद्यापीठामध्ये आयोजित विविध प्रशिक्षणे, शेतकरी मेळाव्यात ते सहभागी होतात. यातून कृषिविषयक ज्ञान अद्ययावत व वृद्धिंगत होते.

पंडित थोरात ८०८७९४४३६१

(शब्दांकन : माणिक रासवे)