नत्र हा पिकांच्या वाढीसाठी आणि विकासासाठी एक आवश्यक घटक आहे.पिकांच्या चयापचयामध्ये नत्र महत्वाचे असून नत्र पिकाचे अन्नद्रव्य म्हणून कार्य करते. हवेतील नत्र झाडांद्वारे कमी प्रमाणात घेतलं जातं तसेच, मातीतील कमी नत्राची उपलब्धता, ही बहुतेक वेळा पिकांची वाढ आणि उत्पन्न कमी होण्यास कारणीभूत ठरते.
नत्राचा योग्य पुरवठा केल्यास पिकाला चांगली फुले व फळे लागतात. पिकाचा नत्र ग्रहणाचा दर, एकूण दिलेल्या नत्र दराच्या ५० टक्क्यांपेक्षा कमी राहतो आणि निम्म्याहून अधिक नत्र- हवा आणि पाण्यातून वातावरणात निघून जातो. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्याने खर्च करून टाकलेले नत्र पिकांसाठी योग्य प्रकारे वापरले जावे यासाठी नत्राचे व्यवस्थापन महत्त्वाचे ठरते. मात्र विविध मार्गाने नत्राचा ऱ्हास होत असतो.
पिकाला दिलेलं नत्र किती प्रमाणात मिळतं हे वापरण्याच्या पद्धतीवर अवलंबून असते. ओल्या जमिनीत युरिया दिल्यानंतर त्याची पाण्यासोबत अभिक्रिया होऊन अमोनियम तयार होतो. युरिया जर पारंपरिक पद्धतीने शेतात फेकून दिला, तर ही अभिक्रिया मातीवर म्हणजेच उघड्यावर होते. अमोनियमचे अमोनिया गॅसमध्ये रुपांतर होऊन तो लगेच हवेत उडून जातो. म्हणून युरिया नेहमी जमिनीत पेरून द्यावा
आता पाहुया मातीतील नत्र वातावरणात कोणकोणत्या प्रकारे निघून जातो ते...
मातीची धूप
वारा किंवा पाण्याने शेतातून वाहून जाणाऱ्या मातीच्या कणात जोडून असलेला नत्र मातीच्या पृष्ठभागावरून नष्ट होतो. सर्व प्रदेशांमध्ये वारा आणि पाण्याची धूप सामान्य आहे. वाऱ्याची धूप कोरड्या प्रदेशात आणि पाण्याची धूप दमट प्रदेशात अधिक तीव्र असते.
वाहून जाणे
जेव्हा नत्र खत पृष्ठभागावर जाते आणि नत्र जमिनीत जाण्यापूर्वी आणि पिकांद्वारे शोषण्यापूर्वी मुसळधार पाऊस पडतो, तेव्हा विरघळलेले नत्र नायट्रेटच्या स्वरूपात पृष्ठभागावरून वाहून जाण्याची शक्यता असते.
अमोनिया बाष्पीकरण
जर शेणखत किंवा युरिया पृष्ठभागावर टाकला आणि लगेच जमिनीत मिसळला नाही तर अमोनिया स्वरूपात मोठ्या प्रमाणात नत्र वातावरणात नष्ट होऊ शकते. उबदार हवामानामुळे खत आणि इतर अजैविक नत्र खतांचे अमोनिया स्वरूपात वायूमध्ये रूपांतर होऊ शकते.
लीचिंग
मातीच्या स्तरातून विरघळणारे नायट्रेट सहज हलविण्यासाठी पुरेसा पाऊस किंवा सिंचन किंवा दोन्ही असल्यास लीचिंग होते. नायट्रेट शेवटी भूगर्भातील जलचरांमध्ये किंवा भूजलाच्या प्रवाहाद्वारे पृष्ठभागाच्या पाण्यात स्थिरावते.
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.