Goat-Sheep Rearing : शेळी-मेंढीपालनात जिद्दीने साधली प्रगती

Goat Management

शेळी-मेंढीपालन

शेतकरी : बंडोपंत बाळू हराळे

गाव : खुपिरे, ता. करवीर, जि. कोल्हापूर.

शेळ्यांची जात : आफ्रिकन बोअर (७ मादी, पैदाशीसाठी १ मोठा नर आणि ५ पिल्ले)

मेंढ्यांची जात : नारीसुवर्णा (१५ मादी, पैदाशीसाठी १ नर)

कोल्हापूर शहरापासून सुमारे १० किलोमीटरवर खुपिरे गाव आहे. गावातील बंडोपंत बाळू हराळे यांची केवळ अर्धा एकर शेती आहे. ते कोल्हापूर येथील महावितरणच्या मुख्य कार्यालयात नोकरी करतात. त्यांना लहानपणीच अपंगत्व आले आहे. या सर्व मर्यादा असूनही जिद्दीने शेळी-मेंढीपालन व्यवसायात प्रगती केली आहे.

अपंगत्वामुळे शारीरिक हालचाली करण्यावर अनेक मर्यादा होत्या. पण याच मर्यादा प्रचंड इच्छाशक्तीला बळ देऊन गेल्या. पारंपरिक व्यवसायात दख्खन जातीच्या मेंढ्या होत्या. त्यात बदल करायचा ठरविले. सुरुवातीला भांडवल कमी होते. त्यामुळे शेड उभारणीवर पैसे खर्च न करता जातिवंत मेंढी खरेदीवर अधिक भर दिला. फलटण येथे पाच दिवसांचे शेळीपालन प्रशिक्षण घेतले. तेथूनच नारी सुवर्णा जातीची मेंढी आणली. शेळीमध्ये आफ्रिकन बोअर जातीची निवड केली.

सुरुवातीच्या टप्प्यात चार मेंढ्या व चार शेळ्या होत्या. कृत्रिम रेतन केल्यानंतर टप्प्याटप्प्याने संख्या वाढत गेली. आजमितीला शेडमध्ये प्रत्येकी १५ शेळ्या व मेंढ्या असून, पिले अशी मिळून एकूण संख्या ३५ ते ४० पर्यंत पोचली आहे.

व्यवस्थापनातील बाबी

शेडमधील कामांना दररोज सकाळी ६ वाजल्यापासून सुरुवात होते. सुरुवातीला शेळ्या बाहेर काढून फार्म स्वच्छ केला जातो.

शेळ्या-मेंढ्यांसाठी बंदिस्त शेडमध्ये विविध कप्पे केले आहेत. त्यात गाभण, लहान पिल्ले, नर, मादी आणि वयानुसार शेळ्या-मेंढ्या वेगवेगळ्या कप्प्यांमध्ये ठेवल्या जातात.

शेती कमी असल्याने शेळ्या-मेंढ्यांना लागणारा चारा हा बाहेरून खरेदी करून आणला जातो. वर्षांच्या सुरुवातीला तूर व हरभरा मिळून सुमारे १२ टन खरेदी केला जातो. याशिवाय घरीच मुरघासनिर्मिती केली जाते.

खाद्य खाण्यासाठी सिमेंट काँक्रिटच्या गव्हाणी तयार केल्या आहेत. शेळ्यांना बसण्यासाठी आधुनिक पद्धतीचे प्लॅस्टिकचे पाट केले आहेत. त्यांना चाके असल्याने स्वच्छता करताना ते कुठेही हलवणे सोपे होते.

गाभण शेळ्या-मेंढ्यांच्या खाद्य आणि आरोग्य व्यवस्थापनाची विशेष काळजी घेतली जाते.

पिले जन्मल्यानंतर त्यांना स्वच्छ केले जाते. नाळ व्यवस्थित कापून आयोडीन लावले जाते. नवजात पिल्लांची सुरुवातीचे १५ दिवस विशेष काळजी घ्यावी लागते.

खाद्य नियोजन

संतुलित खाद्याचा पुरवठा करण्यावर अधिक भर दिला जातो. सुक्या चाऱ्यासाठी वर्षभर पुरेल इतके तूर, सोयाबीन भुसकट आधीच खरेदी करून ठेवले जाते. सकाळी प्रामुख्याने मका, शेंगदाणा पेंड असा खुराक प्रत्येकी १५० ग्रॅम प्रमाणे दिला जातो. त्यानंतर अकरा वाजता सुका चारा दिले जाते. सोयाबीन, तूर भुसकट आलटून पालटून दिले जाते.

लसीकरणावर भर

वर्षभरात तीन वेळा आंत्रविषार, पीपीआर, लाळ्या खुरकूत, घटसर्प यांचे लसीकरण केले जाते. आंत्रविषारचे लसीकरण पावसाळ्याच्या सुरुवातीस, पीपीआरचे तीन वर्षांतून एक वेळ केले जाते. जंतनाशके वर्षातून तीन वेळा दिली जातात.

उन्हाळ्यातील व्यवस्थापन

सध्या वाढत्या तापमानात शेळ्या मेंढ्याचे नियोजन करणे आव्हानात्मक झाले आहे. रोजच्या कडाक्याच्या उन्हामुळे उपलब्ध पाण्याकडे सातत्याने लक्ष द्यावे लागते. पिण्यासाठी ठेवलेल्या भांड्यातील पाणी सतत बदलले जाते. मुबलक प्रमाणात थंड व ताजे पाणी शेळ्या-मेंढ्यांना उपलब्ध करण्यावर भर दिला जात आहे.

बंडोपंत हराळे, ९७६५१९६०७०

(शब्दांकन : राजकुमार चौगुले)