Turmeric Cultivation : नियोजन हळद लागवडीचे..

डॉ. मनोज माळी

Turmeric Farming Update : हळद लागवडीसाठी दर्जेदार आणि निर्यातक्षम उत्पादन देणाऱ्या जातींची निवड महत्त्वाची ठरते. पाणी देण्याच्या पद्धतीनुसार हळद लागवडीच्या सरी वरंबा आणि रुंद वरंबा अशा दोन पद्धती पडतात. ठिबक सिंचनाची सोय असल्यास रुंद वरंबा पद्धतीने लागवड करावी. या पद्धतीने लागवड केल्यास गड्डे चांगले पोसतात. परिणामी, उत्पादनात वाढ होते.

लागवडीचा हंगाम व बियाणे

- हळदीची लागवड साधारणपणे एप्रिल महिन्याच्या मध्यापासून ते जून महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत करावी. लागवडीस उशीर झाल्यास त्याचा उत्पादनावर अनिष्ट परिणाम होतो.

- एक हेक्टर लागवडीसाठी २५ क्विंटल जेठे गड्डे (त्रिकोणाकृती मातृकंद) बियाणे आवश्यक असते.

- अंगठे गड्डे आणि हळकुंड बियाण्यापेक्षा जेठे गड्डे वापरल्याने उत्पादन अधिक मिळते.

- साधारण ५० ग्रॅमपेक्षा अधिक वजनाचे सशक्त, रसरशीत तसेच नुकतीच सुप्तावस्था संपवून थोडेसे कोंब आलेले असावेत.

- गड्डे स्वच्छ करून त्यावरील मुळ्या काढून घ्याव्यात. कुजलेले, अर्धवट सडलेले बियाणे लागवडीसाठी वापरू नये.

- जेठे गड्डे उपलब्ध होत नसतील तर बगल गड्डे (४०-५० ग्रॅम) किंवा हळकुंडे (३० ग्रॅमपेक्षा जास्त वजनाचे) बेणे म्हणून वापरावे. निवडलेली हळकुंडे ठळक, लांब, जाड, ठसठशीत वाढलेली, निरोगी आणि एकसमान आकाराची भेसळमुक्त असावीत.

लागवड अंतर

- सरी वरंबा पद्धतीत वरंब्याच्या दोन्ही बाजूस ३० सेंमी अंतरावर कुदळीने आगऱ्या घेऊन गड्ड्यांची लागवड करावी. किंवा वाकुरी पाण्याने भरल्यानंतर गड्डे पाण्यामध्ये वरंब्यात ३ ते ५ सें.मी. खोल दाबून घ्यावेत.

- पाण्यात लागवड करताना गड्डे खोलवर जाणार नाहीत याची दक्षता घ्यावी. जर गड्डे खोल लावले गेले तर उगवणीवर परिणाम होण्याची शक्यता असते.

- रुंद वरंबा पद्धतीने ३० बाय ३० सें.मी. अंतरावर लागवड करावी. लागवडीपासून २१ ते २६ दिवसांत संपूर्ण उगवण होते.

पाणी व्यवस्थापन

- हळद पिकास एकूण १५० ते १६५ सेंमी एवढ्या पाण्याची आवश्यकता असते. रेताड जमिनीमध्ये तुषार किंवा ठिबक सिंचनाचा वापर करावा. ठिबकच्या दोन लॅटरमधील अंतर ४ ते ५ फूट ठेवावे. दोन तोट्यांमधील अंतर जमिनीच्या प्रतीनुसार ठेवावे.

- लागवड एप्रिल-मे महिन्यात होत असल्याने सुरुवातीच्या काळात पाऊस पडेपर्यंत पाण्याची अत्यंत आवश्‍यकता असते. कारण मुळांना जमिनीत स्थिरता प्राप्त होण्याचा हा काळ असतो. या कालावधीत आंबवणीचे पाणी लगेच ४ ते ६ दिवसांच्या अंतराने द्यावे. जमिनीच्या प्रतीनुसार हा कालावधी कमी-जास्त ठेवावा.

- पावसाळा सुरू झाल्यानंतर जमिनीच्या मगदुरानुसार सिंचनाचे नियोजन करावे. तसेच पावसाचे पाणी जमिनीमध्ये साठून राहणार नाही याची दक्षता घ्यावी. पावसाळ्यानंतर हिवाळ्यामध्ये पाण्याच्या दोन पाळीमधील अंतर १२ ते १५ दिवस ठेवावे. मात्र पीक काढणीच्या अगोदर १५ दिवस अजिबात पाणी देऊ नये.

- पाऊस समाधानकारक असेल तर हलक्‍या ते मध्यम प्रतीच्या जमिनीत पाण्याच्या १३ ते १५ पाळ्या द्याव्या लागतात. पाण्याचे प्रमाण कमी पडले तर कंदांची वाढ योग्य होत नाही. प्रक्रियेनंतर अशा हळकुंडांचा रंग फिका पडतो, चमक घटते. परिणामी दर कमी मिळतो.

तण नियंत्रण

- लागवडीनंतर जमीन ओलसर असताना दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवशी ॲट्राझीन (५० डब्ल्यूपी) या तणनाशकाची ५ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या प्रमाणे फवारणी करावी. तणनाशकाची फवारणी पाठीमागे चालत करावी.

- तणनाशक फवारणी करण्यापूर्वी हळद बियाणे (गड्डे) उघडे राहणार नाहीत याची दक्षता घ्यावी. तणनाशक फवारणीनंतर २० ते २५ दिवस आंतरपिकांची लागवड करू नये.

- तणनाशक फवारणी करताना जमिनीमध्ये ओलावा असणे खूप गरजेचे आहे. हळदीची उगवण साधारण १५ दिवसांनी सुरू होते. त्यानंतर तणनाशक वापरू नये.

आंतरपिकांची लागवड

- हळदीची मुळे आणि निवडलेल्या आंतरपिकाची मुळे जमिनीत समान खोलीवर येणार नाहीत याची खबरदारी घ्यावी.

- तुरीसारख्या पिकांचा वापर हळदीमध्ये सावलीसाठी करावा. २५ टक्के सावलीमध्ये हळद पीक चांगले वाढते.

- आंतरपिके ही हळद पिकापेक्षा उंचीने कमी तसेच पसाऱ्याने कमी जागा व्यापणारी असावीत.

- हळद लागवड केल्यापासून ३ ते ३.५ महिन्यांनी फुटवे येऊन कंद पोसण्यास सुरुवात होते. हळकुंडे येण्याच्या कालावधीपूर्वी आंतरपिकाची काढणी करणे फायदेशीर ठरते.

- आंतरपिकासाठी घेवडा, झेंडू, मिरची, कोथिंबीर, तूर, उडीद, मूग या पिकांची निवड करावी.

- हळदीमध्ये आंतरपीक म्हणून मका पिकाची लागवड टाळावी. कारण, मका पिकामुळे हळदीच्या उत्पादनात १५ ते २० टक्के घट येते.

लागवड पद्धती

१) सरी- वरंबा पद्धत

- हळद पिकास पाट पाणी पद्धतीने सिंचन करावयाचे असल्यास ही पद्धती फायदेशीर ठरते.

- या पद्धतीने लागवडीसाठी ७५ बाय ९० सेंमी अंतरावर सऱ्या पाडून घ्याव्यात.

- सऱ्या पाडण्यापूर्वी शिफारस केलेले स्फुरद आणि पालाश जमिनीत मिसळावे. कारण, स्फुरद आणि पालाश ही खते जमिनीत दिल्यानंतर पिकांस लगेच उपलब्ध होत नाहीत.

- जमिनीच्या उताराप्रमाणे ६ ते ७ सरी वरंब्याचे एक वाकुरे या प्रमाणे वाकुरी बांधून घ्यावीत. वाकुऱ्याची लांबी ही जमिनीचा उतार आणि लांबी लक्षात घेऊन ५ ते ६ मीटर ठेवावी. सोयीप्रमाणे पाणी व्यवस्थित बसण्यासाठी पाण्याचे पाट सोडावेत.

२) रुंद वरंबा पद्धत

- ठिबक सिंचन पद्धती उपलब्ध असल्यास रुंद वरंबा पद्धतीने लागवड करावी. या पद्धतीने लागवड केल्यास गड्डे चांगले पोसतात. परिणामी उत्पन्नात वाढ होण्यास मदत होते.

- रुंद वरंबा तयार करताना १२० सेंमी (४ फूट) अंतरावर सऱ्या पाडाव्यात. त्या सऱ्या उजवून ६० ते ७५ सेंमी माथा असलेले २० ते ३० सेंमी उंचीचे व उताराचे प्रमाण लक्षात घेऊन योग्य त्या लांबी रुंदीचे गादीवाफे पाडावेत.

- वरंब्याचा माथा सपाट करून घ्यावा. त्यानंतर ३० बाय ३० सेंमी अंतरावर लागवड करावी. लागवडीच्या वेळी गड्डे पूर्ण झाकले जातील, याची दक्षता घ्यावी.

- एका गादीवाफ्यावर दोन ओळी बसवाव्यात. या पद्धतीसाठी जमीन समपातळीत असणे गरजेचे असते.

- रुंद वरंबा पद्धतीने हळद लागवड केल्यास वरब्यांवर पडणाऱ्या जास्तीच्या पाण्याचा निचरा होण्यास मदत होते. परिणामी, कंदकुज रोगापासून हळद पिकाचे संरक्षण होते.

बेणे प्रक्रिया

कंदमाशी आणि बुरशीजन्य रोग नियंत्रणासाठी

१) रासायनिक बेणे प्रक्रिया

क्विनॉलफॉस (२५ टक्के प्रवाही) २ मिलि अधिक कार्बेन्डाझिम (५० टक्के पाण्यात मिसळणारे) २ ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून द्रावण तयार करावे. या द्रावणात निवडलेले गड्डे १५ ते २० मिनिटे बुडवावेत. नंतर बेणे सावलीत सुकवावे. निर्धारित वेळेपेक्षा कमी वेळ बेणेप्रक्रिया केल्यास कंदमाशी आणि कंदकूज रोगाचा धोका वाढतो.

२) जैविक बेणे प्रक्रिया

- ही बेणे प्रक्रिया लागवड करतेवेळी करावी. यामध्ये ॲझोस्पिरिलम १० ग्रॅम अधिक स्फुरद विरघळणारे जिवाणू संवर्धक (पीएसबी) १० ग्रॅम आणि व्हॅम २५ ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून द्रावण तयार करावे. द्रावणात बेणे १० ते १५ मिनिटे बुडवून लगेच लागवडीसाठी वापरावे.

- अगोदर रासायनिक बेणे प्रक्रिया करून बियाणे सावलीमध्ये दोन ते तीन दिवस सुकवावे. त्यानंतर लागवडीपूर्वी जैविक बीजप्रक्रिया करावी.

(ॲग्रेस्को शिफारस आहे.)

खत व्यवस्थापन

- हळद पिकांमध्ये सेंद्रिय खताचा जास्तीत जास्त वापर केल्यास उत्पादनवाढीस फायदा होतो. पूर्वमशागतीवेळी हेक्टरी ३५ ते ४० टन चांगले कुजलेले शेणखत जमिनीत मिसळावे.

- माती परीक्षणानुसार हेक्‍टरी २०० किलो नत्र, १०० किलो स्फुरद आणि १०० किलो पालाश अशी शिफारस आहे. खतांची विभागणी तक्त्यानुसार करावी.

खत--- प्रमाण (प्रति हेक्टर)---खत देण्याची वेळ

शेणखत---३५ ते ४० टन---पूर्वमशागतीवेळी

सिंगल सुपर फॉस्फेट---६२५ किलो---लागवडीपूर्वी

म्युरेट ऑफ पोटॅश---१६७ किलो---लागवडीपूर्वी

युरिया---२१५ किलो---लागवडीनंतर दीड महिन्याने

हिराकस (फेरस सल्फेट)---७ किलो---लागवडीनंतर दीड महिन्याने

झिंक सल्फेट---५ किलो---लागवडीनंतर दीड महिन्याने

युरिया---२२० किलो---भरणीच्या वेळी

हिराकस(फेरस सल्फेट)---६ किलो---भरणीच्या वेळी

निंबोळी पेंड---२ टन---भरणीच्या वेळी

संपर्क - डॉ. मनोज माळी, ९४०३७ ७३६१४, (लेखक महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी अंतर्गत हळद संशोधन केंद्र, कसबे डिग्रज, जि. सांगली येथे प्रभारी अधिकारी म्हणून कार्यरत आहेत.)