Crop Management : जमिनीच्या प्रकारानुसार पीक व्यवस्थापन

Banana Farming :

शेतकरी नियोजन

पीक : केळी

शेतकरी : प्रवीण पुंडलिक पाटील

गाव : दापोरी, ता. एरंडोल, जि. जळगाव

एकूण क्षेत्र : २५ एकर

केळीखालील क्षेत्र : १० एकर (१३ हजार झाडे)

प्रवीण ऊर्फ पवन पाटील यांच्या कुटुंबाची दापोरी (ता. एरंडोल, जि. जळगाव) शिवारात २५ एकर शेती आहे. केळी प्रमुख पीक असून, मृग तसेच कांदेबाग केळीची लागवड केली जाते.

पाटील कुटुंबीय कांदेबाग केळीची लागवड आधीपासून करत आहे. पूर्वी अधिक क्षेत्रावर कांदेबाग लागवड करण्यावर भर दिला जात असे. मात्र दोन हंगामांत केळी बाग असावी, बारमाही कापणी, काढणीचे नियोजन असावे व बाजारातील जोखमीपासून संरक्षण मिळावे यासाठी मृग बहर लागवड करण्याचा निर्णय घेतला.

केळी लागवडीसाठी केळी तज्ज्ञ के. बी. पाटील आणि बी. डी. जडे यांचे मार्गदर्शन मिळते. दरवर्षी कांदेबाग लागवड ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर या काळात होते. मात्र या वर्षी लागवड करण्यास विलंब झाला. थंडी वाढण्याच्या काळात लागवड करण्यात आली. असे प्रवीण पाटील सांगतात.

कांदेबाग लागवड

यंदा कांदेबाग लागवड उशिरा म्हणजेच २२ डिसेंबरला केली आहे. लागवडीपूर्वी शेताची मशागत करून जमीन भुसभुशीत करून घेतली.

लागवडीसाठी साडेपाच बाय साडेपाच फूट अंतरावर सऱ्या काढून त्यात शेणखत आणि सिंगल सुपर फॉस्फेट एकरी तीन गोण्या या प्रमाणे बेसल डोस दिला.

सिंचनासाठी सिंगल लॅटरल प्रणालीचा अवलंब केला आहे. त्या माध्यमातून ताशी चार लिटर पाणी प्रति झाड दिले जाते.

लागवडीसाठी ग्रॅण्ड नैन वाणाच्या उतिसंवर्धित कंदाचा वापर केला आहे. कंद निवड करताना कंदाचा कडकपणा आणि दर्जा यावर अधिक भर देण्यात येतो.

कांदे बाग लागवडीची जमीन पाण्याचा निचरा करणारी असल्याने कंद काळ्या कसदार जमिनीच्या क्षेत्रातून म्हणजेच धानोरा (ता. चोपडा, जि. जळगाव) येथून आणले होते.

लागवडीसाठी कंद आणताना प्रथम जमिनीचा प्रकार लक्षात घेतला जातो. त्यानुसार जमीन पाण्याचा चांगला निचरा करणारी असेल तर काळ्या कसदार जमिनीच्या बागेतील कंद आणले जातात. तसेच काळ्या कसदार क्षेत्रात लागवड करायची असल्यास हलक्या, पाण्याचा निचरा होणाऱ्या जमिनीतून कंद आणले जातात. यामुळे कंदांची उगवण चांगली होते.

व्यवस्थापनातील बाबी

सध्या कांदेबाग लागवड होऊन सव्वा दोन महिन्यांचा कालावधी पूर्ण झाला आहे.

वाढीच्या अवस्थेतील लागवडीस रासायनिक घटकांची दर १५ दिवसांनी आळवणी करत आहे.

बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव लक्षात घेऊन जैविक कीडनाशकांचा वापर करत आहे. रासायनिक कीडनाशकांची फवारणी आणि आळवणी केल्यानंतर आठ दिवसांनी जैविक कीडनाशकांचा वापर केला जातो. जैविक कीडनाशके वापरल्यानंतर पुढील आठ दिवस कोणत्याही रासायनिक कीटकनाशकांचा किंवा खतांचा वापर केला जात नाही.

उतिसंवर्धित रोपांची लागवड केलेल्या बागांमध्ये कुकुंबर मोझॅक या विषाणूजन्य (सीएमव्ही) रोगाचा प्रादुर्भाव होतो. त्यासाठी प्रतिबंधात्मक बाब म्हणून रासायनिक फवारणी घेतली जाते. सध्यातरी सीएमव्ही रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून आलेला नाही.

बागेतील झाडांचे वन्यप्राणी मोठ्या प्रमाणात नुकसान करतात. लहान रोपांचे वन्यप्राण्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी बागेभोवती तारांचे कुंपण केले आहे.

बागेत एक वेळेस तणनियंत्रण करून घेतले आहे. त्यानंतर १०ः२६ः२६ १ गोणी, पोटॅश २५ किलो व युरिया २५ किलो प्रति १ हजार झाडे याप्रमाणे रासायनिक खतांचा बेसल डोस दिला आहे.

लागवड केल्यानंतर रात्री थंडी तर दुपारी उष्ण हवामान अशी विषम वातावरणाची स्थिती कायम होती. त्यामुळे सिंचन करताना विशेष काळजी घेतली. नियमित रोज दोन ते तीन तास सिंचन केले.

आगामी नियोजन

सध्या उष्णतेत वाढ होण्यास सुरुवात झाली आहे. येत्या काळात तापमानात आणखी वाढ होईल. त्यामुळे सिंचनाचे काटेकोर नियोजन केले जाईल.

उष्ण वाऱ्यांपासून झाडांचे संरक्षण करण्यासाठी बागेभोवती वारारोधक कुंपण उभारले जाईल.

सध्या करपा रोगाचा प्रादुर्भाव थोडाफार दिसत आहे. त्यासाठी एक रासायनिक फवारणी घेतली असून आवश्यकतेनुसार दुसरी फवारणी घेतली जाईल.

दर आठ दिवसांनी विद्राव्य खतांच्या वेळापत्रकानुसार मात्रा दिल्या जातील.

ठिबक सिंचन प्रणाली खोलून स्वच्छ केली जाईल.

पवन पाटील, ८३२९४८६३९८(शब्दांकन : चंद्रकांत जाधव)