Pesticide Use : रासायनिक कीटकनाशकांच्या वापरात राज्य आघाडीवर

Pune News : देशात तेलंगणा, पंजाब, उत्तर प्रदेशसह सर्व राज्यांना मागे टाकत महाराष्ट्राने कीटकनाशकांच्या वापरात आघाडी घेतली आहे. शास्त्रज्ञांच्या मते कीटकनाशकांचा वाढता वापर ही नकारात्मक बाब असली, तरी वाढत्या नगदी व काटेकोर शेतीमुळे वाढता वापर अपरिहार्य आहे.

ईशान्य भारतातील राज्ये कीटकनाशकांचा सर्वांत कमी वापर करतात. मात्र ही राज्ये सोडून उर्वरित भारताचा विचार करता महाराष्ट्रामधील कीटकनाशकांची विक्री सर्वाधिक आहे.

२०१८ च्या आधी प्रतिवर्षी १५ ते १६ हजार टनांच्या आसपास राज्यात कीटकनाशकांचा वापर केला जात होता. त्यानंतर मात्र नैसर्गिक शेती, निर्यातक्षम शेती तसेच आरोग्यदायी आहार या संकल्पना रुजल्या आणि कीटकनाशकांचा वापर जवळपास दोन ते दीड हजार टनाने घटला.

सध्या गेल्या तीन वर्षांपासून राज्यात १२ ते १३ हजार टन कीटकनाशकांची विक्री होत आहे. विशेष म्हणजे कोरोना कालावधीत देखील यात घट झालेला नाही. त्यामुळे सध्या राज्यात होणारा कीटकनाशकांचा वापर हा गरजेपुरता व अपरिहार्य असल्याचा निष्कर्ष शास्त्रज्ञांनी काढला आहे.

निविष्ठा वापरात पंजाबचे नाव सतत घेतले जाते. परंतु पंजाबमधील कीटकनाशकांचा प्रतिवर्षी वापर पाच हजार टनांवर स्थिरावला आहे. उत्तर प्रदेशमधील शेतीलायक जमीन ही देशात सर्वांत मोठी समजली जाते. परंतु तेथेही कीटकनाशकांचा वापर महाराष्ट्रापेक्षा कमी होत असल्याचे दिसून येते.

उत्तराखंड, गोवा, मध्य प्रदेश, केरळ, हिमाचल प्रदेश आणि बिहार ही राज्ये सर्वांत कमी कीटकनाशकांचा वापर करतात. मध्य प्रदेश व बिहारसारखी मोठी राज्ये वर्षाकाठी केवळ ५०० ते ६०० टन कीटकनाशके वापरत असल्याचे केंद्रीय आकडेवारीतून स्पष्ट होते.

महाराष्ट्रात ४२ लाख हेक्टरवर कपाशीचे घेतली जाते. ४१ लाख हेक्टरवर सोयाबीन पिकवले जाते. त्यामुळे कीटकनाशकांचा वापर वाढतो. याशिवाय भाजीपाला व फळबागांमुळे कीटकनाशकांचा वापर अपरिहार्य ठरतो. ‘‘हवामान बदल हाच मुख्य घटक कीटकनाशकांच्या वापराशी मुळाशी आहे.

अवकाळी पाऊस आल्यास कीड-रोग वाढतात. त्यामुळे कीटकनाशकांची विक्रीदेखील वाढते. नाशिक भागात सप्टेंबर, ऑक्टोबरमध्ये एक पाऊस झाल्यास बाजारात ४८ तासांत किमान ३ ते ५ कोटी रुपयांची कीटकनाशके विकली जातात,’’ अशी माहिती एका शास्त्रज्ञाने दिली.