Bedana Processing : शीतगृहांद्वारे झाले बेदाण्याचे मूल्यवर्धन

Cold storage Update : सांगली जिल्हा व त्यातील जत, विटा, खानापूर, आटपाडी, तासगाव, पलूस, मिरज आदी भाग निर्यातक्षम द्राक्षे व बेदाण्यासाठी अग्रेसर आहेत.

द्राक्ष हंगाम सुरू झाला की या तालुक्यांतील बेदाणा उत्पादकांची बेदाणा निर्मितीसाठी धांदल सुरू होते. अलीकडील काळात बेदाणा शीतगृहात ठेवण्याकडे शेतकऱ्यांचा कल वाढला आहे.

बेदाणा निर्मिती

सांगली जिल्ह्यातील बेदाणा निर्मितीमागील पार्श्‍वभूमी सांगायची, तर १९८०-१९८४ या काळात काही प्रयोगशील शेतकऱ्यांनी एकत्र येत बेदाणा निर्मितीचा प्रयोग केला. त्याला यश मिळाल्यानंतर हळूहळू इतरांकडूनही बेदाणा निर्मितीला वेग आला. बेदाणा ठेवण्यासाठी त्या वेळी कोणत्या सुविधा नसल्याने असलेल्या दरात विक्री करावी लागे.

उत्पादन वाढू लागले तसे सातारा जिल्ह्यातील कोरेगाव येथील शीतगृहाचा आधार झाला. शेतकऱ्यांकडून खरेदी केलेला बेदाणा मुंबई, दिल्ली या ठिकाणच्या शीतगृहात ठेवला जायचा. आपल्या भागातच शीतगृहाची सोय करता येईल का, असा विचार बेदाणा व्यापारी अशोक बाफना यांनी १९९४ च्या दरम्यान केला.

विविध ठिकाणी जाऊन शीतगृहाची उभारणी, यंत्रे व तंत्राचा अभ्यास केला. त्यातून तासगाव येथे पहिले शीतगृह उभे राहिले.

शेतकरी झाले जागरूक

नाशीवंत मालाची योग्य पद्धतीने साठवणूक न केल्यास मनासारखा दर मिळत नाही. मिळेल त्या दराने तो विकावा लागतो. त्यामुळे केवळ एकरी उत्पादनाला महत्त्व नाही. तर काढणीपश्‍चात तंत्रज्ञान वा साठवणुकीला तेवढेच महत्त्व असल्याचे सांगली जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना पटले. साधारण वर्ष २००० नंतर त्यास चालना मिळाली.

त्यामुळेच मुंबई, पुणे, दिल्ली, चेन्नई, हैदराबाद आदी मोठ्या शहरांपुरती मर्यादित असलेली शीतगृहांची सुविधा सांगली जिल्ह्यातही सुरू झाली. साहजिकच मालाची प्रतवारी, त्याची योग्य साठवणूक व योग्य दर मिळताच विक्री या बाबींमध्ये अनेक शेतकरी जागरूक झाले आहेत. बेदाण्याला वर्षभर मागणी असते.

परंतु सण, लग्न-समारंभाच्या काळात दरही चांगले असतात. जानेवारी ते मार्च (लग्न, सण), एप्रिल ते जून (लग्न, रमझान), जुलै ते सप्टेंबर (गणपती उत्सव) ऑक्टोबर ते डिसेंबर (दसरा, दिवाळी) व बेकरी उद्योग अशा वर्षभरातील विविध टप्प्यांमध्ये शेतकरी बेदाणा विक्रीचे नियोजन करतात. त्यांना शीतगृहांना मोठा आधार झाला आहे.

सांगली जिल्हा बनला ‘ट्रेडिंग हब’

सांगली जिल्ह्यात सर्वाधिक बेदाणाच शीतगृहात ठेवला जातो. त्यानंतर हळद, चिंच, गूळ, धने, ड्रायफ्रूट्‍स (सुका मेवा) आदींचा क्रमांक लागतो. शीतगृहांची संख्या, मिळणाऱ्या सुविधा यामुळे हा जिल्हा ‘ट्रेडिंग हब’ बनला आहे.

देशभरातील व्यापारी बेदाण्याप्रमाणेच अन्य शेतमाल खरेदी करून येथील विविध शीतगृहांमध्ये ठेवतात. बेदाणा शीतगृहात आला की बॉक्स पॅकिंग होते. त्यावर शेतकऱ्याचे नाव, बॉक्सची संख्या आदी माहिती संगणकावर नोंदविण्यात येते. शीतगृहामध्ये तापमान हा महत्त्वाचा घटक असतो. बेदाण्यास ४ ते ८ अंश सेल्सिअस तापमान अनुकूल ठरते.

शीतगृह सुविधा

-पाच हजार ते अडीच लाख बॉक्सपर्यंत ठेवण्याची मर्यादा

-प्रति महिना प्रति टन ६०० ते ६५० रुपये भाडेशुल्क.

-विम्याचे संरक्षण (त्यासाठी प्रति बॉक्सला पाच रुपये शेतकऱ्यांकडून आकारणी)

-शीतगृहात आधुनिक तंत्राचा वापर.

-७० टक्के बेदाण्यांचे उत्पादन आणि उलाढाल सांगली जिल्ह्यात.

-शीतगृहात माल ठेवल्याने देशभरात विक्रीच्या दृष्टीने मोठी सुविधा निर्माण झाली. गरजेच्या वेळी माल बाजारपेठेत आणणे शक्य झाले.

बेदाणा शीतगृहे व साठवणक्षमता

ठिकाणे... शीतगृहे ... क्षमता (टन)

तासगाव ... ४९ ... ८०,९००

सांगली ... ४२ ... ५९,३००

(स्रोत तासगाव बाजार समिती)

संपर्क - सुशील हडदरे- ९८२२११४१०४