कापसावरील गुलाबी बोंडअळी ः साधारणपणे ७ जून - १५ जुलै दरम्यान ६० - ८० मिमी पाऊस पडल्यानंतर कपाशीची लागवड करण्याची शिफारस आहे. मात्र, अनेक ओलिताखालील क्षेत्रात व ठिबक सिंचनाच्या मदतीने बहुतेक शेतकरी मागील हंगामातील कपाशीची फरदड घेतात. डिसेंबर महिन्यानंतर पाणी देऊन एप्रिलपर्यंत पीक ठेवल्यामुळे ते शेतामध्ये वर्षभर राहते. पुढील हंगामात कापसाची लागवड एप्रिलचा शेवटचा आठवडा ते मे महिन्यादरम्यान करतात. यालाच पूर्वहंगामी लागवड असे म्हणतात. गुलाबी बोंडअळीचे मादी पतंग कोवळ्या पात्या, कळ्या व अंडी घालण्यास जास्त पसंती देतात. पूर्वहंगामी लागवड केलेल्या कापसाला पात्या -फुले लागण्याची अवस्था जुलै महिन्याच्या दरम्यान येते. मागील हंगामातील कपाशीच्या पऱ्हाट्या बऱ्याचशा शेतकऱ्यांनी शेतात रचून ठेवलेल्या असतात. त्यामध्ये सुप्तावस्थेत असणाऱ्या गुलाबी बोंड अळ्यापासून निघणारे पतंगही याच कालावधीमध्ये बाहेर पडतात. या गुलाबी बोंडअळीची नवीन हंगामातील पहिली पिढी पूर्वहंगामी पिकावरच तयार होते. त्यानंतर ह्याच गुलाबी बोंडअळीचा प्रादुर्भाव जून-जुलै मध्ये लागवड केलेल्या कपाशी पिकावर प्रसारित होतो. अशा प्रकारे सतत खाद्यपुरवठा उपलब्ध झाल्यामुळे गुलाबी बोंडअळीच्या जीवनक्रमात खंड पडत नाही. ही जीवनक्रमाची साखळी तोडण्यासाठी पूर्वहंगामी कपाशीची लागवड करणे टाळावे. पुढे जून-जुलैमध्ये सुप्तावस्थेतून निघालेल्या मादी पतंगांनी घातलेल्या अंड्यातून अळ्या बाहेर पडल्या तरी त्यांना उपजीविकेसाठी पात्या, फुले व कोवळी बोंडे उपलब्ध होत नाहीत. त्या मरून जातात. याला पतंगाचा "आत्मघाती उदय " असे म्हणतात. उपाययोजना :
मक्यावरील लष्करी अळी मागील दोन वर्षांपासून मका पिकावर अमेरिकन लष्करी अळी (फॉल आर्मी वर्म) या कीडीचा प्रादुर्भाव आढळून येत आहे. मागील वर्षांपासून ह्या कीडीचा प्रादुर्भाव मक्यासह ज्वारी, ऊस व कापूस या पिकावर देखील दिसून आला. ही कीड अल्प कालावधीत पिकाचे फार मोठ्या प्रमाणात नुकसान करू शकते, त्यामुळे हंगामाच्या सुरवातीपासून कीड व्यवस्थापनाच्या उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. या कीडीचा प्रादुर्भाव आटोक्यात ठेवण्यासाठी खालील पद्धतीचा अवलंब करावा. १. मागील हंगामातील पिकांच्या अवशेषाची विल्हेवाट लावावी. २. जमिनीची खोल नांगरट करावी. ३. पेरणीपूर्व २०० किलो प्रति एकरी निंबोळी पेंडीचा वापर करावा. ४. एकाच वेळी मका पिकाची पेरणी करावी, टप्याटप्याने पेरणी टाळावी. ५. सरी-वरंब्यावर मका पिकाची पेरणी करावी. ६. सायॲन्ट्रानिलीप्रोल (१९.८ टक्के) अधिक थायामिथोक्झाम (१९.८ एफएस) ६ मिली प्रती किलो बियाणे या प्रमाणे बिजप्रक्रीया करावी. ७. मक्यामध्ये मूग किंवा उडीद यांचे आंतरपीक घ्यावे. ८. पिकाची फेरपालट करावी. वारंवार एकाच शेतात मका पीक घेण्याचे टाळावे. ९. मका पिकाभोवती नेपियर गवताच्या ३ ते ४ ओळी लावाव्यात. हे गवत सापळा पीक म्हणून कार्य करते. १०. मित्रकीटकांना आकर्षित करण्यासाठी शेताच्या बांधावर झेंडू, कोथिंबीर, सूर्यफूल व तीळ या पिकाची लागवड करावी. ११. रासायनिक खताचा अतिरेकी वापर टाळावा. १२. सध्या निंबोळी बिया उपलब्ध असतात. त्या गोळा करून ठेवाव्यात. या निंबोळी बियापासून ५ टक्के निंबोळी अर्क तयार करणे. त्याचा वापर किडीच्या प्रथम अवस्थेत करावा, त्यामुळे प्रभावी नियंत्रण मिळेल. हुमणीच्या प्रौढ भुंगेऱ्यांचे नियंत्रण मागील काही वर्षापासून बऱ्याच ठिकाणी हुमणी अळीचा प्रादुर्भाव ऊस, हळद, सोयाबीन इ. पिकांवर आढळून येत आहे. सध्या पूर्वमोसमी पावसाच्या आगमनानंतर हुमणी अळीचे प्रौढ भुंगेरे कोषातून बाहेर पडतात. त्यांचे मीलन बाभूळ, कडुनिंब, बोर इ. झाडावर होऊन पुढील अंडी देण्यास सुरुवात होते. हुमणीची प्रचलित नावे : हुमणी, उन्नी, उकरी, खतातील अळी, मे-भुंगेरे अथवा जून-भुंगेरे, चाफर, मुळे खाणारी अळी इ. ओळख :
नुकसान :
जीवनक्रम :
आर्थिक नुकसानीची पातळी :
प्रौढ भुंगेऱ्यांचे व्यवस्थापन
डॉ. अनंत बडगुजर (सहाय्यक प्राध्यापक), ७५८८०८२०२४ डॉ. संजोग बोकन (संशोधन सहयोगी), ९९२१७५२००० (कीटकशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी.)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.