काडी पक्वतेच्या अवस्थेतील अन्नद्रव्य व्यवस्थापन

सध्याच्या परिस्थितीत बहुतांश द्राक्ष बागेत काडीच्या परिपक्वतेची अवस्था सुरू आहे. या अवस्थेमध्ये खरेतर वाढ नियंत्रण असणे फार गरजेचे असते. मात्र, द्राक्ष विभागामध्ये पाऊस व ढगाळ वातावरणामुळे आर्द्रता जास्त प्रमाणात वाढलेली असते. अशा वेळी मुळीद्वारे तयार होत असलेले सायटोकायनीन कमी प्रमाणात तयार होऊन वेलीमध्ये जिब्रेलीनची मात्रा वाढते. त्याचा परिणाम म्हणून फुटीची वाढ जोमात होते. काडीची परिपक्वता लांबणीवर जाते. सध्याच्या परिस्थितीत बहुतांश द्राक्ष बागेत काडीच्या परिपक्वतेची अवस्था सुरू आहे. या अवस्थेमध्ये खरेतर वाढ नियंत्रण असणे फार गरजेचे असते. मात्र, द्राक्ष विभागामध्ये पाऊस व ढगाळ वातावरणामुळे आर्द्रता जास्त प्रमाणात वाढलेली असते. अशा वेळी मुळीद्वारे तयार होत असलेले सायटोकायनीन कमी प्रमाणात तयार होऊन वेलीमध्ये जिब्रेलीनची मात्रा वाढते. त्याचा परिणाम म्हणून फुटीची वाढ जोमात होते. काडीची परिपक्वता लांबणीवर जाते. काडी परिपक्वतेच्या अवस्थेत प्रमुख अन्नद्रव्याची उपलब्धता (उदा. पालाश -पोटॅश) गरजेची असते. खरड छाटणी ते फळछाटणीच्या कालावधीत जवळपास ६० ते ८० किलो पालाश प्रती एकर प्रमाणे देण्याची शिफारस असते. त्याच सोबत मॅग्नेशिअम सारख्या महत्त्वाच्या अन्नद्रव्याची ४० किलो प्रती एकर प्रमाणे याच कालावधीत शिफारस असते. काडी परिपक्वतेच्या काळात जर अन्नद्रव्याचा समतोल बिघडल्यास परिपक्वतेला व काडीमध्ये अन्नद्रव्याचा साठा होण्यामध्ये अडचणी येतात. या अडचणी शक्यतो जमिनीमध्ये असलेल्या समस्येमुळे होऊ शकते. या करिताच माती आणि देठ परीक्षण महत्त्वाचे असते. जास्त पाऊस झालेल्या परिस्थितीत बोदामधून पालाशचा निचरा होऊन जातो. पावसाच्या परिस्थितीत आपण ठिबक द्वारे पाणी देत नाही. याचाच अर्थ ठिबकद्वारे खतांचा पुरवठाही होत नाही. अशावेळी पालाशची ४ ते ५ ग्रॅम प्रती लीटर प्रमाणे तीन दिवसाच्या अंतराने दोन ते तीन फवारण्या पाऊस थांबल्यानंतर करून घ्याव्यात. पालाश सोबत मॅग्नेशिअम सल्फेट १५ किलो प्रती एकर प्रमाणे जमिनीतून उपलब्धता करावी. यावेळी आपण बरीच अन्नद्रव्ये जमिनीतून किंवा फवारणीद्वारे पुरवत असलो तरी वेलीच्या वाढीमध्ये काही विपरीत परिणाम दिसून येतात. उदा. पानांच्या कडा जळणे (मार्जिनल लिफ क्लोरासीस), किंवा पाने पिवळी पडणे. या समस्या हिरव्या द्राक्ष जातीत आढळून येते. उदा. थॉमसन, सोनाका, माणिक चमण, तास ए गणेश इ. या तुलनेत काळ्या द्राक्ष जातीत पाने एकदम गुलाबी ते लालसर रंगाची झालेली दिसतील. काही पानांची चकाकी वाढेल. ही समस्या मुख्यतः वेलीमध्ये तयार झालेल्या पालाशच्या कमतरतेमुळे होते. जमिनीमध्ये जर चुनखडीचे प्रमाण जास्त असल्यास किंवा पाण्याची प्रत खराब असल्यास किंवा जमिनीत सोडिअमचे प्रमाण वाढल्यास मुळांद्वारे पालाशचे शोषण कमी होते. अशा परिस्थितीत पानांवर सोडिअमची टॉक्सिसिटी व पोटॅशची कमतरता हे दोन्हीही दिसून येईल. अशी लक्षणे दिसल्यास देठ परीक्षण करून घ्यावे. त्यात सोडिअमची मात्रा ०.५ टक्के व त्यापेक्षा अधिक दिसून येईल. काही ठिकाणी फळछाटणी लवकर घेण्यात येते. अशा बागेत छाटणीला २० ते ३० दिवसाचा कालावधी असल्यास चुनखडी व क्षार या दोन्ही गोष्टीवर नियंत्रण ठेवणे गरजेचे असेल.

पानांच्या वाट्या होणे

बोदावर असलेले आच्छादन खरड छाटणीनंतर आपण पाण्याची उपलब्धता कमी असल्यामुळे किंवा बोद खोदल्यानंतर उघड्या पडलेल्या मुळांना संरक्षण म्हणून बोदावर पालापाचोळा व उसाचे पाचट यांचे आच्छादन केले जाते. यामुळे जास्त तापमानात बऱ्यापैकी पाण्याची बचत करता येते. परंतु, बऱ्याच बागेत उपलब्ध पाण्यात क्षाराचे प्रमाण जास्त आहे. एकतर कमी पाणी व त्यामध्ये उपलब्ध क्षार यामुळे मुळाच्या कक्षेच्या बाहेर क्षाराचा निचरा शक्य होत नाही. पावसाच्या पाण्याची प्रत चांगली असते. पाऊस जास्त असल्यामुळे बोदामधील साठलेल्या क्षारांचा निचरा सहज होऊ शकतो. परंतु, आच्छादन असल्यामुळे हे शक्य होत नाही. बोदामध्ये असलेले क्षार कमी करण्याची ही एक चांगली संधी असते. तेव्हा प्रत्येक बागेत बोदावर असलेले आच्छादन काडी परिपक्वतेची अवस्था सुरू होत असताना किंवा पाऊस सुरू होण्यापूर्वी बाहेर काढावे. हेच आच्छादन बोदाच्या मातीमध्ये चांगल्या प्रकारे मिसळून झाकून घेतल्यास क्षाराचा निचरा होईल. त्याच सोबत आच्छादन कुजल्यानंतर जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमतासुद्धा वाढेल. असे केल्यास कालांतराने जमिनीत सेंद्रिय कर्ब वाढण्यास मदत होईल. संपर्क-  डॉ. अजयकुमार उपाध्याय, ९८९००७७७२१ (प्रमुख शास्त्रज्ञ, मृदशास्त्र, राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र, मांजरी, जि. पुणे)