मदर कल्चरपासून ट्रायकोडर्मा बनविण्यासाठी ३ वेगवेगळ्या प्रक्रिया कराव्या लागतात. १) द्रवरूप किण्वन (लिक्विड फर्मेंटेशन)द्वारे मायसिलिअम बनविणे. २) अर्ध घन किंवा घन किण्वन (सेमी सॉलिड किंवा सॉलिड फर्मेंटेशन)द्वारे कोनिडिया बनविणे. ३) कोनिडियाचे फॉर्म्यूलेशन करून ट्रायकोडर्माची निर्मिती करणे. १) द्रवरूप किण्वन (लिक्विड फर्मेंटेशन)द्वारे मायसिलिअम बनविणे.
२) अर्ध घन किंवा घन किण्वन (सेमी सॉलिड किंवा सॉलिड फर्मेंटेशन)द्वारे कोनिडिया बनविणे.
सॉलिड सबस्ट्रेट फर्मेंटेशनद्वारे ट्रायकोडर्माचा कोनिडिया बनविणे
ट्रायकोडर्मा फॉर्म्यूलेशन तयार करण्याच्या वेगवेगळ्या पद्धती १) फॅट अँड लिपीड बेस ट्रायकोडर्मा फॉर्म्यूलेशन
२) ट्रायकोडर्मा मेडिया पावडर बेस फॉर्म्यूलेशन
३) सॉलिड सबस्ट्रेट फर्मेंटेशनमध्ये तयार झालेले कोनिडियाचे फॉर्म्यूलेशन सॉलिड सबस्ट्रेटवर कोनिडिया तयार झाल्यानंतर तो कोनिडिया सबस्ट्रेटसह मिक्सरमधून बारीक करून घ्यावा. यातील २०० ग्रॅम भुकटीमध्ये ५ लिटर पिण्यायोग्य पाणी मिसळावे. हे द्रावण व बारीक केलेली भुकटी २ ते ३ दिवस एकत्र करून भिजत ठेवावी. नंतर वापरता येईल. ट्रायकोडर्माचे फॉर्म्यूलेशन --- फवारणीचे प्रमाण --- जमिनीतून देण्याचे प्रमाण (ठिबक किंवा मोकळ्या पाण्यातून किंवा ड्रेंचिंग) फॅटी ॲसिड बेस --- ०.५ मिलि ते १ मिलि प्रति लिटर पाण्यातून --- ४०० मिलि प्रति एकर जमिनीतून मेडिया पावडर बेस --- ०० --- २०० ग्रॅम कोनिडिया + ट्रायकोडर्मा स्पेसिफिक मेडियाची २०० ग्रॅम पावडर वापरून तयार केलेले ५ लिटर द्रावण प्रति एकर जमिनीतून. सॉलिड सबस्ट्रेट + मेडिया पावडर बेस --- ०० --- कोनिडिया व सबस्ट्रेटची बारीक भुकटी (२०० ग्रॅम) + २०० ग्रॅम ट्रायकोडर्मा मेडिया पावडरपासून केलेले ५ लिटर द्रावण. फॉर्म्यूलेशनचे महत्त्व कोणत्याही सूक्ष्मजीवांची टिकवण क्षमता वाढविण्यासाठी वेगवेगळे घटक फॉर्म्यूलेशनच्या रूपात वापरले जातात. १) फवारणीतील फॉर्म्यूलेशनमध्ये महत्त्वाचे घटक तापमान स्थिर ठेवणारे घटक (टेंपरेचर स्टॅबिलायझर) सामू स्थिर ठेवणारे घटक (पीएच स्टॅबिलायझर) अतिनील किरणे स्थिर ठेवणारे घटक (यूव्ही लाइट स्टॅबिलायझर) २) जमिनीमधून सूक्ष्मजीव द्यायचे असतील तर तापमान स्थिर ठेवणारे घटक (टेंपरेचर स्टॅबिलायझर) सामू स्थिर ठेवणारे घटक (पीएच स्टॅबिलायझर) या स्टॅबिलायझरव्यतिरिक्त सूक्ष्मजीवांच्या आवडीची अन्नद्रव्येही असावीत. कारण महाराष्ट्रातील बहुतांश जमिनीतील सरासरी सेंद्रिय कर्बाचे (सेंद्रिय घटकांचे) प्रमाण ०.३-०.५ % टक्के इतके कमी झालेले आहे. सेंद्रिय कर्बाचेच प्रमाण इतके अल्प असले, तर अन्य महत्त्वाच्या अन्नद्रव्याचे प्रमाण आणखी कमी असू शकेल. अलीकडे शेतात शेणखत, सेंद्रिय खते यांचा वापर कमी होत चालला आहे. अतिरिक्त रासायनिक खते व पाणी वापरामुळे जमिनी क्षारपड होत आहेत. अशा ठिकाणी सूक्ष्मजीवांची संख्या कमी होत आहे. किंवा काही प्रमाणात सूक्ष्मजीव उपलब्ध असले तरी ताणामध्ये असू शकतात. त्यामुळे जमिनीमध्ये सूक्ष्मजीवांच्या वाढीसाठी आवश्यक नैसर्गिक अन्नद्रव्यांचे प्रमाण वाढविणे गरजेचे आहे. शेतकरी साधारणपणे विविध नैसर्गिक घटकांचा वापर शेतात करतात. उदा. शेणखत, उसाची मळी, कोंबडी खत, मंडई वेस्ट, हॉटेल वेस्ट, सिटी वेस्ट, वेगवेगळ्या जनावरांची विष्ठा, वेगवेगळ्या तेल बियांच्या पेंडी, वेगवेगळ्या धान्य-कडधान्यापासून जिवामृत इ. म्हणून आपण जे सूक्ष्मजीव जमिनीत (ठिबक, ड्रेंचिंग, पाटपाणी, फवारणी ) देणार आहोत, त्यांची मातीच्या कणांवर, जमिनीतील उपलब्ध घटकांवर कशी वाढ होते हेही पाहिले पाहिजे. आम्ही बांधावरील प्रयोगशाळेत तयार केलेल्या ट्रायकोडर्माची मातीसह वरील सर्व घटकांवर वाढ कशी होते, ते तपासले आहे. अगदी शेण-गौरी, हॉटेलचे टाकाऊ पदार्थ, विविध तेल बिया पेंडी, भाजी मंडईतील टाकाऊ सेंद्रिय पदार्थ, धान्ये-कडधान्ये यावरही सूक्ष्मजीव चांगल्या प्रकारे वाढत असल्याचे दिसून आले. - डॉ. संतोष चव्हाण, ८७६७३१९४९२
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.