भात पिकाचे हेक्टरी उत्पादन कमी येण्यामध्ये कीड व रोग व्यवस्थापनाचा अभाव हे होय. एकात्मिक भात पीक व्यवस्थापनातील हा महत्त्वाचा घटक होय. भात पिकातील कीड व रोग व्यवस्थापनाची माहिती घेऊ. भात पिकातील दमट हवामान, जास्त आर्द्रता, खाचरात साठून राहणारे पाणी, अनियमित पाऊस या बाबीमुळे किडींसाठी अनुकूल वातावरण तयार होऊन, प्रादुर्भावामुळे उत्पादनात २५ ते ३० टक्क्यांपर्यंत घट येते. एकूण १०० पेक्षा जास्त किडींची नोंद. पैकी महाराष्ट्रात खोडकिडा, तपकिरी तुडतुडे, हिरवे तुडतुडे, पाने गुंडाळणारी अळी, लष्करी अळी, काटेरी भुंगा, लोंबीतील ढेकण्या, गादमाशी, खेकडा, इ. प्रमुख किडी. खोडकिडा
तपकिरी तुडतुडे
हिरवे तुडतुडे :
पाने गुंडाळणारी अळी
लष्करी अळी
काटेरी भुंगा : भुंग्याचा रंग काळसर निळा असतो आणि त्याला अणकुचीदार काटे असतात. मादी भुंगा सरासरी ५५ अंडी घालते व त्यातून ३-५ दिवसांत अळ्या बाहेर येतात. अळी लहान पिवळसर असून पाने खाते. तिची २ आठवड्यांत पूर्ण वाढ होते आणि कोषावस्था ४-६ दिवस असते. या किडीची अळी व भुंगेरे पिकाचे नुकसान करतात. भुंगेरे पानाचा हिरवा भाग खरडून खातात, तर अळ्या पाने पोखरून वेडेवाकडे लांबट पांढरे चट्टे करतात. लोंबीतील ढेकण्या शेतात या किडीचा जास्त प्रादुर्भाव झाल्यास विशिष्ट प्रकारचा घाण वास येतो. ढेकण्या निमुळता, आकाराने लहान व लांब पायाचा असतो. पिल्ले हिरवी किंवा तपकिरी असून, प्रौढ ढेकण्या पिवळसर-हिरवा असतो. भाताचे दाणे भरण्याच्या वेळी पिल्ले व प्रौढ ढेकूण त्यातील रस शोषतात. त्यामुळे लोंब्या पोचट राहतात. गादमाशी : पूर्ण वाढ झाल्यानंतर डासासारख्या दिसणाऱ्या या माशीचे पाय लांबट असतात. मादीच्या पोटाचा रंग तांबूस, तर नराचा गडद तांबूस असतो. गादमाशी लांबट, फिकट गुलाबी किंवा पिवळसर रंगाची १५०-२०० अंडी पानाच्या पात्यावर किंवा खालील भागावर घालते. अंड्यातून ३ ते ४ दिवसांत अळी बाहेर पडते. अळी प्रथम भाताच्या वाढणाऱ्या कोंबामध्ये जाऊन पानाच्या खालच्या भागाची नळी किंवा पोंगा तयार करते. यालाच ‘सिल्व्हर शूट’ म्हणतात. रोपाच्या वाढीच्या सुरुवातीच्या काळात प्रादुर्भाव झाल्यास अनेक फुटवे फुटतात; परिणामी रोपांची वाढ खुंटते. अळी १५ ते २० दिवसांनी कोषावस्थेत जाते. ही पिढी पूर्ण होण्यास ३ आठवडे लागतात. खेकडा खेकडा हा संधिपाद प्राणी असून, भातशेतीमध्ये मुठ्या आणि चिंबोरी प्रकारचे खेकडे आढळतात. खेकडे बांधालगत बिळे तयार करून राहतात. भाताची कोवळी रोपे जमिनीलगत कुरतडून खाण्यासाठी बिळात घेऊन जातात. पहिल्या दीड महिन्यात पिकात जास्त प्रादुर्भाव दिसून येतो. खाचरांच्या बांधात छिद्रे पाडल्यामुळे त्यात पाणी राहत नाही, बांध फुटतात. उभ्या पिकातील नुकसान आणि नंतर बांधबंदिस्तीचा खर्च असे दुहेरी नुकसान होते. उंदीर उंदीर हे भात पिकाच्या वाढीच्या सर्व अवस्थांमध्ये नुकसान करतात. विशेषत: हे नुकसान लोंबी निसवण्याच्या अवस्थेमध्ये जास्त असते. उंदरांचे नुकसान हे प्रामुख्याने शेताच्या मध्यभागात केंद्रित दिसते. उंदीर हे वाढणारे फुटवे तिरप्या रीतीने पाण्याच्या पातळीच्या ५ ते १० सें.मी.वर कुरतडतात. शेतातील उंदरांच्या बिळांचे सक्रिय प्रमाण जास्त असल्यास भात पिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते. एकात्मिक कीड व्यवस्थापन
रासायनिक नियंत्रण (फवारणी प्रति लिटर पाणी) तपकिरी तुडतुडे इमिडाक्लोप्रिड (१७.८ एस. एल.) ०.२५ मिलि. तुडतुडे, पाने गुंडाळणारी अळी, खोडकिडा : निंबोळी अर्क (५ टक्के) किंवा ॲझाडिरेक्टीन (३०० पीपीएम) ३ ते ५ मिलि. किंवा क्विनाॅलफॉस (२५ ई.सी.)३ मिलि. तुडतुडे, खोडकिडा, गादमाशी फिप्रोनिल (५ टक्के एस.सी.) ३ मिलि. पाने गुंडाळणारी अळी, तुडतुडे कारटॅप हायड्रोक्लोराइड (५० टक्के एस.पी.) २ ग्रॅम. लष्करी अळी आणि लोंबीवरील ढेकण्या क्लोरपायरीफॉस (२० ईसी) ४ मिलि किंवा लॅम्बडा सायहॅलोथ्रीन (२.५ ईसी) १ मिलि. जैविक नियंत्रणासाठी
डॉ. नरेंद्र काशीद, ९४२२८५१५०५ (प्रभारी अधिकारी, कृषी संशोधन केंद्र, वडगाव मावळ, जि. पुणे) डॉ. किरण रघुवंशी, ९४०५००८८०१ (भात रोग शास्त्रज्ञ, कृषी संशोधन केंद्र, लोणावळा, जि. पुणे.)
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.