द्राक्ष वेलीच्या निरीक्षणावरून ठरवावे पाणी प्रमाण

खरड छाटणीमध्ये वेलाचे निरीक्षण करून पुढील लक्षणांवरून बागेतील पाण्याचा अंदाज घेता येतो.

घडनिर्मितीस योग्य पाणी असल्याची लक्षणे 

सक्षम घडनिर्मिती करता फुटींच्या जोमानुसार पाणी व्यवस्थापन  घडनिर्मिती करता खरड छाटणीनंतर मध्यम जोमात बाग फुटली पाहिजे. याकरिता खरड छाटणीनंतर सबकेन होईपर्यंत व नंतर सबकेन फुटताना पाण्याचा ताण नसावा. म्हणजे फुटींची संख्या योग्य प्रमाणात येते. नंतर सबकेनही चांगले व लवकर फुटतात. सबकेन फुटून २ ते ४ पानांवर आल्यापासून तर सबकेनची पुढील आठ नऊ पाने येऊन टॉपिंग होईपर्यंत मध्यम प्रमाणात पाणी दिले पाहिजे. मालकाडीस पाणी कमी होते की जास्त, हे ओळखण्याच्या खुणा 

घडनिर्मितीच्या कालावधीत पानांच्या निरीक्षणानुसार पाणी व्यवस्थापन  खरड छाटणीनंतर बाग फुटल्यानंतर सरासरी दहा पाने आल्यावर आपण सबकेन करण्यासाठी सहा पानांवर शेंडा मोडतो. शेंडा मोडल्यानंतर चार ते पाच दिवसांत नवीन बगलफुटी येण्यास सुरुवात होते. नवीन बगलफुटी दोन तीन पाने आल्यापासून पुढे ६० दिवस घडनिर्मितीसाठी महत्त्वाचा कालावधी असतो. मेनकेन असेल तर बाग फुटल्यापासून म्हणजे २० ते ८० दिवस असा एकूण ६० दिवस कालावधी असतो. या कालावधीमध्ये घडनिर्मितीसाठी जास्त किंवा कमी पाणी (अति ताण) नसावे. सबकेनला २ ते ४ पाने आल्यापासून ते टॉपिंगपर्यंत सबकेन मागील मुख्य काडीचे पान सकाळी दहा ते दुपारी चार या काळात थोडेसे सुकलेले दिसत असेल आणि संध्याकाळी साडेपाच ते सकाळी नऊपर्यंत तजेलदार दिसत असेल, तर घडनिर्मितीकरिता योग्य पाणीपुरवठा असल्याचे समजावे. या उलट मुख्य काडीची पाने दुपारच्या वेळी न सुकल्यास पाणी जास्त होत असल्याचे समजावे. पाने सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत सुकलेली राहिली तर पाणी कमी पडत असल्याचे समजावे. पाण्याच्या उपलब्धतेसाठी पानांचे निरीक्षण करताना कोवळ्या पानांऐवजी मुख्य काडीच्या पक्क्या पानांकडे लक्ष द्यावे. आधी पक्की पाने सुकतात. पाण्याचा अति ताण पडला तरच कोवळी पाने सुकतात. एवढा ताण घडनिर्मितीस घातक असतो. म्हणून मुख्य काडीच्या पानांचे निरीक्षण करून त्यानुसार पाणी पुरवठ्याचा निर्णय घ्यावा. खरड छाटणीनंतर घड निर्मितीसाठी द्राक्ष जातीनुसार करावयाचे सिंचनातील बदल  आतापर्यंत आपण घेतलेली पाणी व्यवस्थापनाची सर्व माहिती थॉमसन सीडलेस, शरद सीडलेस, सोनाका या द्राक्ष जातीसाठी उपयोगी ठरते. मात्र नानासाहेब पर्पल, जम्बो व सुधाकर सीडलेस या द्राक्ष जातीकरिता थोडे बदल करावे लागतील. १) नानासाहेब पर्पल, जम्बो जातीसाठी पाणी व्यवस्थापन  थॉमसन, शरद सीडलेसपेक्षा नानासाहेब पर्पल, जम्बो या द्राक्ष जातीस घडनिर्मितीकरिता ३० टक्क्यांपर्यंत अधिक पाणी लागते. थॉमसन द्राक्ष जातीत सबकेन केल्यानंतर सबकेन फुटून दोन-तीन पानांवर आल्यापासून तर सबकेनचा शेंडा बंद करेपर्यंत आपण बागेस पाण्याचा मध्यम ताण देतो. या कालावधीत नानासाहेब पर्पल, जम्बो द्राक्ष जातीस पाणी कमी केल्यास घडनिर्मिती कमी होते, म्हणून या कालावधीत या द्राक्ष जातीचे पाणी कमी करू नये. या द्राक्ष जातीमध्ये आनुवंशिक जोम कमी असल्याने शेंडे हळू चालतात, पेरे मध्यम पडतात, यांची पेरेही थॉमसनपेक्षा छोटे असतात. घडनिर्मितीच्या कालावधीमध्ये या द्राक्ष जातीस व त्यांच्या मागील मुख्य काडीचे पान सकाळी दहा ते चार या कालावधीतही सुकायला नको. मात्र नव्या वाढणाऱ्या शेंड्याची जाडी जास्त असेल, शेंडा वाकडा असेल, तर पाणी फारच जास्त होत असल्याचे लक्षात घ्यावे. ते कमी करावे. २) सुधाकर सीडलेसचे खरड छाटणीतील पाणी व्यवस्थापन    घडनिर्मितीकरिता थॉमसन द्राक्ष जातीस जेवढे पाणी लागते, त्याच्यापेक्षा २० टक्के कमी पाणी सुधाकर सीडलेस द्राक्ष जातीस घडनिर्मितीकरिता पुरेसे होते. काही प्रयोगातील निरीक्षण

- वासुदेव काठे, ९९२२७१९१७१ (लेखक कृषी पदवीधर असून, दाभोळकर प्रयोग परिवार, महाराष्ट्र राज्य, मुख्य समन्वयक आहेत.)