रोपवाटिकेत आच्छादन, पीक संजीवकांचा वापर

रोपवाटिका व्यवस्थापनासाठी अभिवृद्धी स्वच्छता, निचरा, वळण-छाटणी इत्यादी बाबी महत्त्वाच्या आहेत. प्रस्तुत लेखामध्ये रोपवाटिकेतील आच्छादन पद्धती आणि पीक संजीवकांच्या वापर याविषयी माहिती घेऊ. रोपवाटिकेतील आच्छादन  रोपवाटिकेतील जमीन झाकणे किंवा आच्छादित करणे यालाच मल्चिंग करणे असेही म्हणतात. साधारणपणे आच्छादनासाठी सेंद्रिय आणि असेंद्रिय घटकांचा वापर केला जातो. रोपवाटिकेसाठी आच्छादनाची निवड करताना वाजवी किमतीमध्ये ते उपलब्ध असल्याची खात्री करावी. तसेच आच्छादन वापरास सुलभ आणि टिकाऊ असावे. आच्छादनाचे प्रकार  सेंद्रिय आच्छादन  गवत, तणे, वनस्पतीचे अवशेष, कोळसा/राख, पोयटा माती या सेंद्रिय घटकांचा आच्छादनासाठी वापर होतो. असेंद्रिय किंवा रासायनिक आच्छादन  काळा किंवा पांढऱ्या रंगाचा पॉलिथिन कागद, खडे, वाळू, खडी यांचा वापर असेंद्रिय आच्छादनामध्ये केला जातो. आच्छादन वापरताना घ्यावयाची काळजी 

आच्छादनाचे फायदे 

रोपवाटिकेत पीक संजीवकांचा वापर  पीक संजीवके म्हणजेच वनस्पती संप्रेरके आणि वनस्पती वाढ नियंत्रक होय. वनस्पतीमध्ये काही रासायनिक द्रव्ये अल्प प्रमाणात तयार होऊन वनस्पतींच्या अंतर्गत कार्यपद्धतीत बदल घडवून आणतात, त्यांना ‘पीक संजीवके’ असे म्हणतात. वनस्पतीमध्ये तयार होणाऱ्या संजीवकांना ‘नैसर्गिक संजीवके’ म्हणतात. तर प्रयोगशाळेमध्ये तयार केल्या जाणाऱ्या संजीवकांना ‘कृत्रिम संजीवके’ म्हणतात. वनस्पतीच्या वेगवेगळ्या शरिरक्रियेमध्ये संजीवके सहभागी होतात किंवा सहयोगी म्हणून काम करतात. संजीवकांच्या कार्यावरून त्यांचे खालील प्रमाणे प्रकार पडतात. नियंत्रके :  वनस्पतीमध्ये होणाऱ्या विविध क्रियांवर नियंत्रण करतात. वर्धके (प्रमोटर्स) :  वनस्पतीच्या जैव रासायनिक क्रियांमध्ये वाढ करतात. रिटार्डण्टंस :  वनस्पतीची वाढ खुंटीत करणारे. पीक संजीवकांचे उपप्रकार 

संजीवके वापराना घ्यावयाची काळजी 

- दर्शना मोरे, ९६८९२१७७९० (सहायक प्राध्यापिका, के. के. वाघ उद्यानविद्या महाविद्यालय, नाशिक)