धैंचापासून मिळतं एकरी ९ टन उत्पादन!

जमिनीतील नत्राचे (Nitrogen) प्रमाण वाढविण्यासाठी युरियाचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. याउलट जमिनीतील नत्राचे प्रमाण वाढविण्यासाठी धैंचासारख्या (Dhaincha) हिरवळीच्या खताचा (Green Manure) वापर केल्यास खर्चात मोठी बचत होऊ शकते. हिरवळीची खते, हवेतील नत्राचे स्थिरीकरण (Nitrogen Fixation) करून ते जमिनीत पिकाच्या वाढीसाठी उपलब्ध करून देतात.

धैंचाची उंची साधारणपणे ४ ते ५ फुटापर्यंत वाढते. या पिकाची नत्र स्थिरीकरण करण्याची क्षमता चांगली आहे. धैंचाची कापणी म्हणजे जमिनीत गाडण्याची क्रिया ४५ ते ५० दिवसांनी केली जाते. क्षार जास्त असलेल्या जमिनीत धैंचाची वाढ चांगली होते. जमिनीत पिकांचा फेरपालट करताना हिरवळीच्या खताची लागवड केल्यास फायदा दिसून येतो. कारण असे केल्याने जमिनीतील सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण वाढते.

धैंचा जमिनीत गाढताना शेतकरी रोटरच्या सहाय्याने करतात, असे केल्याने पिक जमिनीत पूर्णपणे मिक्स होत नाही. याउलट नांगरणी करताना, उभी-आडवी नांगरणी करून, पिक जमिनीत गाडल्यास थोड्याच दिवसात ते वाळल्यानंतर चांगले मिक्स होते.

एकरी साधारणपणे २० ते २५ किलो बियाण्यांची गरज पडते. एक एकरातून ८ ते ९ टन हिरवळीचे खत मिळते. उंची जास्त असल्यास १० टनापर्यंत हिरवळीचे खत मिळू शकते. पिक गाढण्यासाठी पलट्या नांगराचा वापर केल्यास, पिकावर माती पडून कुजण्याची प्रक्रिया लवकर सुरु होते.

धैंचामुळे जमिनीचे पौष्टिक आणि भौतिक गुणधर्म सुधारून सुपीकता वाढते. हे द्विदल वर्गीय पिक हवेतील नत्र घेऊन ते जमिनीत पिकाला उपलब्ध करून देते. धैंचाची मुळे जमिनीत साधारणपणे एक फुटापर्यंत जातात. त्यामुळे जमीन भुसभुशीत होण्यासही मदत होते. या पिकाला १५ दिवसांच्या अंतराने पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. धैंचाची लागवड करून १० टक्के रासायनिक खताचा वापर कमी प्रमाणात करू शकतो.

धैंचा मध्यम, भारी आणि क्षारयुक्त जमिनीतही वाढतो. वातावरणातील बदलाचा धैंचाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होत नाही. त्यामुळे वर्षात केव्हाही धैंचाही लागवड करता येते. धैंचा जमिनीत कुजत असताना सुक्ष्मजीवाणूंच्या वाढीस चालना मिळते. जमिनीत पोषक सेंद्रिय पदार्थांची निर्मिती होते. परिणामी जमिनीची प्रत सुधारते. जमिनीतील न विरघळणाऱ्या क्षारांचे प्रमाण घटून, जमिनीचा सामू सुधारतो.

धैंचामुळे जमिनीची ओल टिकवून ठेवण्याची क्षमता वाढते. जास्त पावसामुळे होणारी जमिनीची धूप कमी प्रमाणात होते. जमिनीत भरपूर कॅल्शियमही उपलब्ध होतो. त्यामुळे जमिनीची प्रत टिकून, अविद्राव्य क्षारांचा निचरा होतो. १ एकरावरील धैंचा जमिनीत गाढल्याने ३५ किलो नत्र मिळते. पुढील खरीप हंगामात १० टक्के रासायनिक खतांची बचत होऊ शकते.