अशी होते दुधाची निर्मिती !

गायीची दूध देण्याची क्षमता ही प्रामुख्याने तिच्या आनुवंशिकतेवर अवलंबून असते. कासेचा आकार, कासेची ठेवण, कासेत दूध तयार करणाऱ्या पेशी, दूध पेशींची दूध तयार करण्याची क्षमता यांवर देखील अवलंबून असते. यासोबतच गायीला दिला जाणारा आहार, गायीचा रवंथ करण्याचा कालावधी यागोष्टींवर देखील अवलंबून असते.(Dairy Farming information in Marathi)

वर्षाला एका वासराचे उत्पादन मिळण्यासाठी गायीची प्रजनन संस्था निरोगी आणि सुदृढ असणे गरजेचं असते. जन्मतः मादी वासराला चार सड असतात.उत्तम अनुवांशिकता असलेल्या कालवडीचे सड हे बुडाला फुगीर असतात. कालवडी आणि पारड्याचे योग्य व्यवस्थापन केल्याने त्या वेळेत वय येऊन, उत्पादनक्षम बनतात. कालवड जेव्हा माजाची लक्षणे दाखविते तेव्हा तिच्या कासेची वाढ सुरु होते. रक्तातील संप्रेरकांच्या बदलत्या प्रमाणामुळे कासेची वाढ जलद गतीने होत असते.

चांगली अनुवांशिकता असलेल्या कालवडीची कास दर महिन्याला काही ग्रॅमने वाढत असते. उत्तम वंशावळीच्या गायीच्या कासेचे वजन देखील काही किलोपर्यंत असू शकते. पूर्ण वाढ झालेल्या कासेतील दुग्ध पेशींची संख्या देखील मोठ्या प्रमाणात असते.

कालवड वयात येऊन जेव्हा पहिल्यांदा गाभण असते या काळात कालवडीच्या शरीरात अनेक बदल होत असतात. यामध्ये सुरुवातीचे पाच महिने दूध नलिकेची वाढ होत असते. पाचव्या महिन्यापासून पुढे दूध तयार करणाऱ्या पेशी, दूध पेशींच्या समूहाची वाढ होत असते.

मात्र फक्त अनुवांशिकता उत्तम असली म्हणजे गायी-म्हशी चांगल्या दुधाचे उत्पादन देत नाहीत. तर यासाठी उत्तम आहार आणि आरोग्य व्यवस्थापन देखील तितकेच महत्त्वाच आहे. गायीची कास ही पोटाला स्नायूंनी जोडलेली असते. कासेचे उजवे आणि डावे असे दोन भाग पडतात. या दोन्ही भागांचे पुन्हा पुढचा उजवा, डावा आणि मागचा उजवा, डावा असे भाग पडतात.

पुढच्या दोन्ही भागांचे आकारमान मागच्या दोन्ही भागांपेक्षा लहान असते. त्यामुळे पुढच्या दोन सडातून ४० ते ४५ टक्के दूध मिळते. तर मागील भागातून ५० ते ६० टक्के दूध मिळते. कासेत दुग्ध निर्मिती होत असल्याने, कासेला मोठ्या रक्तपुरवठा करण्यासाठी दोन मोठ्या शुद्ध रक्तवाहिन्या आणि दोन मोठ्या अशुद्ध रक्तवाहिन्या असतात.