गोचीड नष्ट करण्याचे जैविक उपाय

एकून गोचीडांपैकी (gochid) जनावरांच्य अंगावर फक्त १० ते १५ टक्के गोचीड असतात. उरलेले ८० ते ९० टक्के गोचीड हे आजूबाजूच्या परिसरात, गोठ्यामध्ये विशेषतः खाच खळग्यात, लाकडाच्या फटीमध्ये, भिंतींच्या भेगांमध्ये, गव्हाणीमध्ये लपून बसतात. त्यामुळे गोचीड निर्मुलन करताना फक्त जनावरांच्या अंगावरील गोचीडांचे निर्मुलन (gochid eradication) करून चालणार नाही. त्यासाठी एकाचवेळी जनावरांच्या अंगावरील सोबतच गोठ्यातील आजूबाजूच्या परिसरातही औषधाची फवारणी करणे गरजेचं आहे.

गोचीड निर्मुलनासाठी बाजारात अनेक प्रकारची औषधे उपलब्ध आहेत. परंतु एकाच औषधाचा सातत्याने वापर केल्यास गोचीडांना त्या औषधाची सवय होऊन जाते. परिणामी औषधाचा परिणाम कमी झालेला दिसून येतो. असे होऊ नये म्हणून दर दोन ते तीन महिन्यांनी औषधे बदलावी लागतात.

गोचीड निर्मुलनासाठी बाजारातील औषधे वापरताना जनावरांसाठी आणि आजूबाजूच्या परिसरासाठी वापरायच्या औषधांच्या मात्रेत फरक असला पाहिजे. जनावरांच्या अंगावर मारायच्या औषधाची तीव्रता नेहमी परिसरात फवारायच्या औषधापेक्षा कमी असावी. फवारणी करताना औषध जनावरांच्या नाका-तोंडात जाणार नाही याची खबरदारी घ्यावी.

गोचीडनाशक औषधे फक्त पुर्ण वाढ झालेल्या गोचिडांवरतीच परिणाम करतात. अंड्यावर किंवा लहान अवस्थेतील गोचीडावर औषध काम करीत नाही. याकरीता गोचिड निर्मुलनाचा कार्यक्रम वारंवार करत राहावा लागतो.

गोठ्यामध्ये औषधाची फवारणी करण्यापेक्षा फ्लेमगन किंवा टेंभ्याच्या सहाय्याने जाळणे जास्त परिणामकारक ठरते.

जैविक पद्धतीनेउपचार करताना एक लिटर पाण्यात ४० मिलि करंज तेल, ४० मिलि नीम तेल आणि ४० ग्रॅम साबण मिसळून द्रावण तयार करावे. तयार केलेले द्रावण वासरांच्या अंगावर ३ ते ४ दिवसाच्या अंतराने लावावे. तसेच गोठ्यातही फवारावे. जैविक द्रावण वापरल्यास इतर रासायनिक किटकनाशकांमुळे होणाऱ्या विषबाधेसारखे प्रकार टाळता येतील.