Animal Diet : उन्हाळ्यात दुधवाढीसाठी कसा असावा जनावरांचा आहार?

Animal Care : उन्हाळ्यात जनावरांचं दूध कमी होत. कारण या काळात जनावरांना मिळेल ते खाद्य देऊन चाऱ्याची  गरज भागविली जाते. हिरवा आणि कोरड्या चाऱ्याच्या टंचाई काळात उन्हाळ्यात दूध उत्पादन वाढविण्यासाठी कोणते पर्याय आहेत याविषयीची माहिती घेऊया. 

हिरव्या चाऱ्याच्या टंचाईमुळे, जनावरांच्या खाद्यामध्ये अचानक बदल केला जातो. त्यामुळे जनावरांचं रवंथ करण्याचं प्रमाण कमी होतं. रवंथ कमी झाल्यानं जनावरांना अपचनासारखे आजार होतात. त्यामुळे त्यांच चारा खाण्याचं प्रमाण कमी होऊन दूध उत्पादनात घट होते.  

दूध उत्पादन वाढविण्यासाठी काय करावे?

दूध उत्पादन वाढविण्यासाठी उन्हाळ्यात आहारातील चाऱ्याचं प्रमाण कमी ठेवून पशुखाद्य किंवा खुराक देण्याचं प्रमाण वाढवाव. यामुळे आहारातील तंतुमय पदार्थाचं प्रमाण कमी झाल्यामुळे शुष्क पदार्थ खाण्याच्या प्रमाणात वाढ होईल. पण कधी कधी असं केल्यामुळे दुधातील फॅटचं प्रमाण घटण्याची शक्यता असते. त्यामुळे उन्हाळ्यात आहारातील ऊर्जेचं प्रमाण वाढवण्यासाठी स्निग्ध पदार्थाचा म्हणजेच विविध पेंडींचा किंवा बायपास फॅटचा वापर करावा. असा बदल केल्यामुळे एक ते दीड लिटरपर्यंत दूधाचं उत्पादन वाढू शकतं. यासोबतच जनावरांच्या शरीरावरील उष्णतेचा ताणही कमी होण्यास मदत होते.

रवंथ करणाऱ्या जनावरांच्या आहारात फॅटयुक्त पदार्थांचा म्हणजे तेलबियांच्या पेंडींचा अतिवापर झाल्यास त्याचे दुष्परिणामही जाणवतात. यामध्ये तंतुमय पदार्थांचं पचन कमी होणं, कोटीपोटातील जीवजंतूना विषबाधा होणं, पचलेलं खाद्य  शोषण्यासाठी अडथळा येणं असे दुष्परिणाम दिसून येतात. म्हणून बायपास फॅटचा वापर अतिशय उपयोगी पडतो. 

जनावरांच्या आहारात ५-७ टक्क्यांपेक्षा जास्त फॅट चा वापर करू नये. जनावरांना ३० ते ४० टक्यांपेक्षा जास्त आहारातील फॅट हे तेलबियामधून देवू नये. तेल बियांपेक्षा ४० ते ४५ टक्यांपर्यंत फॅटची पूर्तता ही धान्य आणि इतर घटकातून पूर्ण करावी. त्याबरोबरच १५ ते ३० टक्के फॅटची गरज बायपास फॅटचा वापर आहारात करून पूर्ण करावी.  

हिरव्या आणि कोरड्या चाऱ्याचे नियोजन 

जनावराला शरीरीक क्रिया व्यवस्थित चालू ठेवण्यासाठी जास्त उर्जा पुरवणारा आहार दिल्यास असा आहार शरीर वाढीसाठी आणि दूध उत्पादन वाढीसाठी वापरला जातो. 

जनावरांच्या शरीरास मिळणारी ऊर्जा ही जनावरांचे कोरडा चारा खाण्याचे प्रमाण यावर अवलंबून असते. त्यामुळे उन्हाळ्यात जनावरांनी कोरडा चारा योग्य प्रमाणात खात राहावा यासाठी त्यांना थोडा-थोडा चारा खाण्यास द्यावा. चारा खाण्याचे प्रमाण कमी असल्यास आहारातील पोषक घटक म्हणजेच पशुखाद्य, पेंडी यांच प्रमाण वाढवाव.

त्यामुळे कमी चाऱ्यातून जनावरांना त्यांच्या शारीरिक गरजेनुसार पोषक घटक मिळत राहतील. जनावरांना दिवसाच्या थंड वेळी चारा खाण्यास द्यावा. हिरवा, वाळलेला चारा कुट्टी करुन मिसळून द्यावा. जनावरांच्या आहारात फक्त वाळलेल्या चाऱ्याचा वापर करू नये. जनावराच्या आहारात अशा प्रकारे बदल केल्यास उन्हाळ्यामध्ये वाढलेल्या तापमानाचे जनावरांच्या आरोग्यावरील विपरीत परिणाम टाळता येतील आणि दुधाचे उत्पादन ही वाढवता येईल.