Sweet Corn : अमेरिकेतील इल्लिनॉइज राज्यामध्ये मधुमक्यावरील प्रामुख्याने कॅनिंग आणि गोठवण प्रक्रिया उद्योग मोठ्या प्रमाणात आहे. त्यामुळे मधुमक्याच्या उत्पादनातील चढ-उताराचा या प्रक्रिया उद्योगांवरील परिणामही मोठा आहे. मधुमक्याच्या उत्पादनावर परिणाम करणाऱ्या विविध घटकांचा अभ्यास व विश्लेषण इल्लिनॉइज विद्यापीठातील कृषी, ग्राहक आणि पर्यावरण शास्त्र महाविद्यालय आणि कृषी संशोधन सेवेतील शास्त्रज्ञांनी केला आहे.

त्यातून त्यांनी उत्पादनावर परिणाम करणाऱ्या घटकांची ओळख पटविली आहे. या घटकांपैकी फक्त एकच घटक प्रक्रियादारांच्या आवाक्यातील असल्याचे दिसून येत आहे. या विश्‍लेषणाचे निष्कर्ष ‘प्रिसिजन अॅग्रिकल्चर’ या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहेत.

कृषी संशोधन सेवेतील पर्यावरणशास्त्रज्ञ मार्टी विल्यम्स यांनी सांगितले, की मधुमक्याच्या अभ्यासासाठी आम्ही सर्वांगीण दृष्टिकोन स्वीकारला होता. त्यात प्रत्यक्ष १६ हजार शेतामधील आणि २७ वर्षांच्या माहितीसाठ्याचा वापर करण्यात आला. वर्ष आणि उत्पादन प्रदेश हे दोन अत्यंत महत्त्वाचे चलघटक असल्याचे स्पष्ट झाले. मात्र तिसरा चलघटक बियाणे स्रोत म्हणजे संकरित बियाणे उत्पादक कंपन्या हा होता. हा एकाच घटकांची निवड प्रक्रिया उद्योजक स्वतः करू शकतात.

या विश्‍लेषणामध्ये उद्योगांचा गोपनीय माहितीसाठाही घेण्यात आला होता. त्यात पिकांचे जनुकशास्त्र, व्यवस्थापन, वातावरण आणि मातीचा प्रकार यासारखे सुमारे ६७ चलघटक कार्यान्वित असल्याचे दिसून आले. प्रक्रियेसाठी मधुमक्याचे उत्पादन घेण्यामध्ये मध्य पश्‍चिम आणि पॅसिफिक वायव्य पट्टा अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या विभागातील माती आणि हवामानाचा प्राधान्याने विचार करण्यात आला. विल्यम्स आणि दलजित धालीवाल या दोघांनी पीक शास्त्र विभागातून डॉक्टरेट पूर्ण केली. या अभ्यासामध्ये त्यांनी गेल्या तीस वर्षांतील मधुमक्याच्या उत्पादनावरील अत्यंत महत्त्वाच्या अशा चलघटकांची संख्या कमी करत काही डझनापर्यंत आणण्यासाठी मशिन लर्निंग तंत्रज्ञानाचा वापर केला होता.

महत्त्वाचे तीन चलघटक ः
त्यातही सर्वांत महत्त्वाचे दोन घटक म्हणजे वर्ष आणि उत्पादन क्षेत्र हे होत. कारण त्यावरच पर्यावरणाच्या विविध स्थितीचाही आपोआप अंतर्भाव होतो. तिसरा चलघटक म्हणजे बियाणे कंपन्या हा खरेतर आश्‍चर्यकारक होता. अशा बियाणे कंपन्यांची वर्गवारी करताना नऊ कंपन्यांचा एक गट वेगळा ओळखण्यात आला होता. या गटात नसलेल्या सुमारे १०० संकरित वाणही माहितीसाठ्यामध्ये आले.

त्यामुळे त्यांच्या विश्‍लेषणाचे एक वेगळेच आव्हान संशोधकांसमोर होते. त्यासाठी कंपन्यांच्या गोपनीय माहितीसाठ्याचाही वापर करण्यात आला होता. मात्र कंपन्यांसोबतच्या करारामध्ये गोपनीयतेचा भंग न करण्यासंबंधीच्या अटीमुळे नेमके कोणते संकरित वाण चांगले किंवा वाईट यावर सध्या भाष्य करणे शक्य नसल्याचे विल्यम्स यांनी सांगितले.

त्याविषयी अधिक माहिती सांगताना विल्यम्स म्हणाले, की कंपनीचे संकरित वाण हे वेगवेगळ्या स्थितीमध्ये वेगवेगळ्या व्यवस्थापनामध्ये घेतले जातात. त्यामुळे त्यांची तुलना करणे शक्य नाही. एखाद्या कंपनीचे उत्पादन सर्वोच्च आले तरी त्यामागे अनेक घटक कार्य करत असतात. त्यात समानता असल्याशिवाय आपण भाष्य करणेही योग्य नाही. सामान्यपणे प्रक्रिया उद्योग हे सर्व स्थितीमध्ये चांगले उत्पादन देणाऱ्या संकरित वाणांना प्राधान्य देतात. बाकीचे चलघटक प्रक्रिया उद्योगांच्या हाती नसले तरी उत्तम वाणांची निवड हा चलघटक त्यांच्या हातात असल्याचे स्पष्ट आहे.

रात्रीचे तापमान ः
बियाणे स्रोताखालोखाल महत्त्वाचा चलघटक म्हणजे रात्रीचे तापमान. सामान्य तापमानापेक्षा जास्त उष्ण तापमान असलेल्या रात्रीही श्‍वसनप्रक्रियेचा वेग वाढतो. मात्र त्यामुळे दिवसा केलेल्या प्रकाश संश्‍लेषणाचे फायदे कमी होतात. विश्‍लेषणातून रात्रीचे तापमान १६ अंश सेल्सिअसपेक्षा अधिक राहिल्यास मधुमक्याच्या उत्पादनावर परिणामांना सुरुवात होते. मात्र २१ अंशांपेक्षा जास्त तापमान राहिल्यास मधुमक्याच्या उत्पादनात वेगाने घट होऊ लागते.

याच माहितीसाठ्यानुसार मधुमक्याच्या उत्पादनावर अधिक उष्ण वातावरणाच्या तीव्र परिणामांचे संदेश प्राप्त झाले आहेत. त्यामुळे उथळ तंतुमय मुळे असलेल्या या पिकाच्या भविष्यात उत्पादनावर नक्कीच मोठे परिणाम होतील. त्यासाठी आपण तयार राहण्याची आवश्यकता संशोधकांनी व्यक्त केली आहे.