गांडूळ हा शेतातील जमीन भुसभुशीत करतो. जमिनीचा पोत सुधारतो. गांडूळ जैविक पदार्थांचे सुपिक मातीत रुपांतर करतो तसेच जमीन भुसभुशीत करतो.  त्यामुळे मातीत ऑक्सिजन खेळता राहतो. म्हणून गांडूळाला 'शेतकऱ्यांचा मित्र' म्हटले जाते.

तंत्र गांडूळ खत उत्पादनाचे...

गांडूळ हा ज्या जमिनीत असतो, तिथली जमीन तो भुसभुशीत करतो. तिची सुपीकता जास्त वाढवतो. या गांडूळाची (earthworm)वाळे, केचवे अशी अनेक नावे आहेत, इंग्रजीत तर त्याला Earthworm म्हणतात. त्यांच्यापासून मिळणाऱ्या खताला गांडूळ खत म्हणजेच Vermicompost  म्हंटल जाते. जशी याची अनेक नावे आहेत तशा त्याच्या अनेक प्रजातीसुद्धा आहेत. ज्याचा वापर गांडूळखत तयार करण्यासाठी केला जातो. आयसेनिया फेटिडा (Eisenia foetida) नावाची गांडुळाची प्रजात विशेषतः व्हर्मी कंपोस्ट तयार करण्यासाठी वापरली जाते. यांचे आयुष्य २ ते ३ वर्षाचे असते.

हेही पाहा- गांडूळ खत आणि शेणखत यातील फरक काय?

गांडूळ खत पैदास करण्याचे तंत्र-  आयसेनिया फेटिडा ही गांडूळाची विदेशी जात आहे. ज्या ठिकाणी गांडूळखत तयार करायचे आहे, त्या जागी दिवसभर सावली राहील अशी व्यवस्था असावी. म्हणजे उन्हाळ्यात जास्त ऊन लागणार नाही, पावसाळ्यात पावसाच्या पाण्याने भिजणार नाही, अशा जागी साधारणपणे २० सेंटीमीटर खोली असलेला, १ मीटर लांबी आणि ६० मीटर रुंद असा  खड्डा खोदून घ्यावा किंवा आजकाल बाजारात गांडूळखत बनविण्यासाठीची पिशवी देखील विकत मिळते. यामध्ये साधारणपणे २००० गांडुळे सोडून द्यावीत. या खड्ड्यात आजूबाजूचा पालापाचोळा, नारळाचे कूस, माती, अर्धवट कुजलेले सेंद्रिय पदार्थ  तसेच स्वयंपाक घरातील राहिलेले अन्न यांसारखे इतर अनेक पदार्थ टाकून खड्डा किंवा पिशवी भरून घ्यावी.

हेही वाचा- गांडूळ खत निर्मिती उद्योग

वातावरणातील तापमानानुसार टाकलेल्या सेंद्रिय पदार्थांमध्ये ओलावा टिकून राहण्यासाठी पाणी शिंपडत राहावे. earthworm सोडल्यानंतर गोणपाटाचे आच्छादन करावे आणि त्यावर पाणी शिंपडून घ्यावे. ४५ दिवसामध्ये हे गांडूळखत तयार होते. तयार झालेल्या खतामधून हे earthworm काढून, दुसऱ्या खड्ड्यात टाकावेत. इसिनिया गांडूळ देशी गांडूळासारखे जमिनीत खोलवर जात नाहीत. म्हणून ते खत करण्यासाठी उपयुक्त आहेत.