Dont ignore PPR disease in goats and sheep
पीपीआर हा शेळ्या-मेंढ्यांतील अतिसंसर्गजन्य आजार आहे. या आजारात ताप येणे, सर्दी, खोकला, पातळ संडास लागणे, श्वास घेण्यासाठी त्रास होणे ही लक्षणे प्रामुख्याने आढळतात. रोगाचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी निरोगी शेळ्या-मेंढ्यांत लसीकरण हाच एकमेव पर्याय आहे. शेळ्या-मेंढ्यांमध्ये प्रामुख्याने पीपीआर, आंत्रविषार, तोंडखुरी, देवी, मावा हे संसर्गजन्य आजार होतात. पीपीआर आजार जगात सर्वप्रथम पश्चिम आफ्रिकेमध्ये सन १९४२ मध्ये तर भारतात सन १९७७ मध्ये तामिळनाडू राज्यात आढळला. पीपीआर आजार मॉरबिली विषाणूमुळे होतो. प्रादुर्भाव झालेल्या शेळी-मेंढीच्या नाकातील-डोळ्यातील स्राव, शेणाद्वारे, दूषित चारा-पाणी याद्वारे पीपीआरचे विषाणू मोठ्या संख्येने रोगाचा प्रसार करतात. वातावरणातील झालेला अचानक बदल, पिल्लांना जन्म दिल्यानंतर येणारा शरीरावरील ताण, तसेच विक्रीसाठी एका ठिकाणाहून दुसरीकडे वाहतूक झाल्यावर, जनावरांच्या बाजारात प्रादुर्भाव झालेल्या शेळ्या-मेंढ्यांच्या संपर्कात आल्यानंतर आणि जर जनावरांना पूर्वीच एखादा आजार (तोंडखुरी, देवी, मावा इ.) होऊन गेल्यावर पीपीआर आजाराचा प्रसार लवकर होऊ शकतो. पीपीआर आजार मेंढ्यापेक्षा शेळ्यांमध्ये आणि पाच ते आठ महिने वयोगटांच्या करडांमध्ये जास्त प्रमाणात होतो. लक्षणे
अचानक भरपूर ताप येणे.सतत शिंका येणे, नाकातून पाण्यासारखा स्राव येणे.डोळे लाल होऊन डोळ्यातून घाण येणे.तोंडातून लाळ येणे.श्वास घेण्यास त्रास होणे.जिभेवर, हिरड्यावर फोड किंवा चट्टे येतात. नंतर व्रण येऊन तोंडाचा दुर्गध येतो.पातळ संडास लागते.आजार वाढल्यास नाकातील स्राव चिकट, पिवळसर, घट्ट येतो.डोळ्यातील घाण स्रावामुळे पापण्या बंद होतात.चारा - पाणी खाणे कमी किंवा पूर्णपणे बंद होणे.रवंथ करणे बंद होणे आणि अशक्तपणा येतो.अंगावरील केस, लोकर निस्तेज होऊन नष्ट होते.गाभण शेळ्यांमध्ये गर्भपात होऊ शकतो.शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी झाल्यामुळे मृत्यू होऊ शकतो.वरील लक्षणे दाखविल्यानंतर पाच ते सात दिवसांत बाधित शेळ्यांचा मृत्यू होऊ शकतो.पीपीआर अतिसंसर्ग आजार असल्यामुळे कळपातील इतर शेळ्या-मेंढ्यांमध्ये झपाट्याने प्रसार होतो. अतितीव्र स्वरुपाची लक्षणे दाखवणारी जनावरे मरतात. हा रोग विषाणूजन्य असल्यामुळे प्रभावी औषधोपचार नाही, पण लक्षणाची तीव्रता कमी करण्यासाठी आणि जिवाणूंचे दुय्यम संक्रमण टाळण्यासाठी पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने प्रतिजैवके, वेदनाशामक इंजेक्शन तीन ते पाच दिवसांसाठी द्यावीत. तोंडातील जखमा खाण्याच्या सोड्याच्या २ टक्के द्रावणाने किंवा १ टक्के पोटॅशियम परमॅग्नेटच्या द्रावणाने स्वच्छ धुवावी. आणि बोरोग्लिसरिन लावावे.पीपीआर अतिसंसर्गजन्य विषाणूजन्य आजार असून, एकदा लागण झाल्यावर जवळपास ९० टक्क्यांपर्यंत मरतूक होऊ शकते. मरतूक ही लहान करडांत जास्त प्रमाणात होत असते. आजाराचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी निरोगी शेळ्या-मेंढ्यांत लसीकरण हाच एकमेव पर्याय आहे. वयाची तीन महिने व त्यावरील वयाच्या सर्व निरोगी करडांना लसीकरण करावे. पीपीआरची लस जवळच्या पशुवैद्यकीय दवाखान्यात घ्यावी. लसीकरणाच्या आठ दिवस अगोदर जंतनाशकाची मात्रा द्यावी. त्यामुळे शरीरातील आंतरपरजिवीचे निर्मूलन होऊन लसीकरण प्रभावी होते. लसीकरण शक्यतो कळपातील सर्व शेळ्या-मेंढ्यांना एकदाच करावे. प्रादुर्भाव झालेल्या भागापासून कळप दूर ठेवावा. गोठा किंवा कळपाभोवती पाणी साठू देऊ नये. गोठा किंवा बांधण्याची जागा कोरडी ठेवावी. गोठ्याभोवती चुना शिंपडावा किंवा पसरवावा, यामुळे लाळेतून, नाका-तोंडाच्या स्रावातून, शेणातून जमिनीवर पडणाऱ्या विषाणूचा प्रसार मंदावतो. खाद्यातून ब जीवनसत्त्व, खनिज मिश्रणांचा पुरवठा करावा. पीपीआर आजाराने दगावलेली शेळी-मेंढी उघड्यावर न टाकता खोल खड्डा करून पुरावी आणि त्यावर चुना टाकावा आणि मगच माती टाकून खड्डा बंद करावा. संपर्कः डॉ. मीरा साखरे, ९४२३७५९४९० (पशुवैद्यकीय रोगप्रतिबंधात्मक शास्त्र विभाग, पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय, परभणी)