डॉ. प्रज्योत दखणे, डॉ. गणेश थोरात

Animal Disease Management : वनस्पती, प्राणी आणि काही सागरी जिवांसह अनेक प्रकारच्या जीवांवर परिणाम करणाऱ्या आजारांसाठी प्रोटोझोआचे संक्रमण जबाबदार आहे. थायलेरिओसिस, बेबेसिओसिस आणि अॅनाप्लाज्मोसिस हे महत्त्वाचे आजार आहेत.

थायलेरिओसिस

विदेशी आणि संकरित गाईंमध्ये हा आजार दिसतो. म्हशींनाही संसर्ग होतो, परंतु लक्षणे सौम्य असतात.

ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स, श्‍लेष्मल त्वचा फिकट होते, अशक्तपणा, अनुनासिक स्त्राव, कावीळ, लाळ गळते. जलद आणि उथळ श्‍वासोच्छ्वास, पाणचट डोळे ही लक्षणे आहेत.

जनावरांची स्थिती झपाट्याने खालावते. काही वेळा जनावरे बेशुद्ध पडतात.

प्रतिबंध आणि उपचार

नियमित गोचिड नियंत्रण हा सर्वात प्रभावी उपाय आहे.

आजाराची लक्षणे दिसल्यास तातडीने पशुतज्ज्ञांकडून उपचार करावेत. कारण सुरुवातीच्या टप्प्यात उपचार सर्वांत प्रभावी आहे. विलंबामुळे मृत्यू होऊ शकतो.

नियंत्रणासाठी तीन महिने किंवा त्याहून अधिक वयाच्या सर्व संकरित जनावरांना एकदा लसीकरण करावे.

अॅनाप्लाज्मोसिस

हा आजार रिकेटसिया जिवाणूमुळे होतो.

रक्त दूषित सुया किंवा हातमोजांद्वारे देखील पसरू शकतो.

वृद्ध जनावरांच्यापेक्षा वासरे आजारास प्रतिरोधक असतात.

ताप, दूध उत्पादनात घट, प्रगतीशील अशक्तपणा, कावीळ, गर्भपात ही लक्षणे आहेत. नंतरच्या टप्प्यात, अशक्तपणा, असंबद्ध हालचाली, श्‍वास लागणे आणि वेगाने धडधडणारी नाडी सहसा दिसून येते.

प्रतिबंध आणि उपचार

सुरुवातीच्या टप्प्यात वेळीच उपचार केल्यास हा आजार बरा होतो.

बेबेसिओसिस

हा आजार प्रोटोझोआमुळे होतो. ताप, अशक्तपणा, श्‍वासोच्छ्वासाचा दर वाढणे, दूध उत्पादनात तीव्र घट, स्नायूंना हादरे, अशक्तपणा, कावीळ, गर्भपात, बद्धकोष्ठता किंवा अतिसार ही लक्षणे आहेत.

प्रतिबंध आणि उपचार

त्वरित उपचार केल्यास आजार बरा होतो. नंतरच्या टप्प्यात, हिमोग्लोबिन्युरियासह वजन कमी होते.

उपचारानंतर २४ तासांनंतर लघवीचा रंग सामान्य झाला तर उपचार पुन्हा करणे चांगले ठरते.

डॉ. प्रज्योत दखणे,९४२१५४४८२७

(बाह्य रुग्ण विभाग, मुंबई पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, मुंबई)