शेतकरी ः सुनील सर्जेराव गोळे
गाव ः हातगेघर, ता. जावळी, जि. सातारा
एकूण शेळ्या ः २२
शेळ्यांची जात ः कोटा, उस्मानाबादी, राजस्थानी.

Goat Management : सुनील गोळे यांचे हातगेघर प्रकल्पालगत गाव असून ते अल्पभूधारक शेतकरी आहे. त्यांच्या कुटुंबाची दीड एकर कोरडवाहू शेती आहे. शेती करत असताना त्यांनी एका व्यक्तीकडून जोपासना करण्यासाठी शेळी घेतली. त्या शेळीपासून दोन मादी करडे झाली. यातील एक करडू शेळीच्या मूळ मालकाला व एक करडू सुनील यांनी स्वतःकडे ठेवले.

दुसऱ्यांदा शेळी व्यायल्यावर पुन्हा दोन मादी करडे झाली. त्या वेळी शेळी व १ करडू मूळ मालकाला दिले. त्यानंतर शेळीपासून मिळालेली दोन्ही करडांची जोपासना करण्यास सुरुवात केली. अशा त्यांच्याकडे विना भांडवलाच्या दोन शेळ्या तयार झाल्या. त्यातून शेळीपालन हा पूरक व्यवसाय म्हणून त्यांना चांगला वाटला. आणि त्यांनी शेळीपालन व्यवसायात वाढ करण्याचे ठरविले.

('ॲग्रोवन'चं व्हॉट्सअ‍ॅप चॅनल जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा)

पुढे सुनील यांनी परिसरातील शेतकऱ्यांकडे व बाजारात जाऊन टप्प्याटप्प्याने शेळ्यांच्या संख्येत वाढ करत नेली. डोंगरात चारा मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असल्याने शेळ्यांची संख्या वाढविणे सोपे झाले. हा चारा साधारण दहा महिने उपलब्ध असतो. मात्र उन्हाळ्यातील दोन महिना चारा उपलब्ध होत नाही. त्यासाठी फेब्रुवारी महिन्यात मक्याची लागवड केली जाते. ही मका एप्रिल व मे महिन्यांत उपलब्ध होते. मक्याची कुट्टी करून शेळ्यांना दिली जाते.

सुनील मागील पाच वर्षांपासून शेतीपूरक व्यवसाय म्हणून शेळीपालन करत आहेत. शेळ्यांसाठी त्यांना कमी खर्चात २० बाय ४० फूट आकाराचे शेड उभारले केले. एका शेळीपासून तयार झालेल्या पिलांचे संगोपन करत व्यवसाय वृद्धिंगत केला आहे. आज त्यांच्याकडे २० शेळ्या, दोन बोकडे व एक वळू आहे. शेळीपालन व्यवसायात सुनील यांना पत्नी सौ. सारिका यांचे मोलाची मदत मिळते. गोठ्यातील सर्व कामे सारिकाताई या पाहतात.

व्यवस्थापनातील बाबी ः
- शेळीपालन करताना प्रत्येक बाबीचे काटेकोर नियोजन करणे आवश्‍यक असते. त्यासाठी आरोग्य, खाद्य व्यवस्थापनावर भर दिला जातो.

- शेळ्यांना हंगामनिहाय हिरवा आणि सुक्या चारा दिला जातो.

- शेळ्यांना दररोज दुपारी एक ते पाच या वेळेत चरण्यासाठी डोंगरात सोडल्या जातात.

- चारा खाण्यासाठी शेळ्या डोंगरात फिरत असल्याने त्या निरोगी राहण्यास मदत होते.

- दररोज सकाळी शेळ्या शेडबाहेर काढून शेड स्वच्छ करून घेतले जाते.

- आजारी शेळ्यांचे स्वतंत्र व्यवस्थापन केले जाते. त्यामुळे इतर निरोगी शेळ्या आजारी पडण्याचे प्रमाण कमी झाले आहे.

- नियमित लसीकरण तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने केले जाते.

- वयानुसार खाद्य आणि लसीकरण केल्यामुळे त्यांची वाढ चांगली होण्यास मदत होते.

- शेळ्यांचे सर्व दूध पिलांना पिऊ दिले जाते. प्रत्येक लहान पिलास १५ दिवस तीन वेळा दूध पाजले जाते.

- नवजात पिलांची सुरुवातीचे १५ दिवस विशेष काळजी घेतली जाते.

- मांसासाठी फक्त बोकडांची विक्री केली जाते. शेळ्यांची विक्री केली जात नाही.

- थेट विक्री तसेच नगावर जागेवरूनच विक्री करण्यावर अधिक भर दिला जातो.

- वर्षभर विविध सणांच्या कालावधीत बोकडांना अधिक मागणी असते. सणांच्या काळात बोकडांचे अपेक्षित वजन मिळविण्यासाठी त्यांचे स्वतंत्र व्यवस्थापन केले जाते. त्यांच्या खाद्यावर अधिक भर दिला जातो.

आरोग्य व्यवस्थापन ः
- शेडमध्ये नियमित स्वच्छता राखण्यावर आणि लसीकरणावर विशेष भर दिला जातो. त्यामुळे शेळ्या आजारी पडण्याचे प्रमाण कमी झाले आहे.

- वर्षातून तीन वेळा शेळ्यांना वेळापत्रकाप्रमाणे लसीकरण केले जाते. लसीकरण केल्यानंतर किमान ४ तास शेळ्यांना कोणताही चारा दिला जात नाही.

- दर तीन महिन्यांनी जंतनाशकाच्या मात्रा दिल्या जातात.

ऋतुनिहाय व्यवस्थापन ः
- हंगामनिहाय गोठा व्यवस्थापनात आवश्यकतेनुसार वेळोवेळी योग्य बदल केले जातात.

- उन्हाळ्यात गोठा कोरडा ठेवण्यावर भर दिला जातो.

- थंडीच्या काळात गोठा सर्व बाजूंनी बंदिस्त ठेवण्यावर भर दिला जातो. जेणेकरून शेळ्यांना थंडी लागणार नाही.

- थंडीच्या दिवसांत पिलांना उबदार वातावरण उपलब्ध होण्यासाठी पत्र्याच्या डब्यात जाळ करून उष्णता निर्माण केली जाते. त्यामुळे शेडमध्ये उष्णता तयार होऊन शेडमधील वातावरण काही प्रमाणात उबदार होते.

सुनील गोळे, ८७६६४०६४३०