वरी/भगर ः

वरई/कुटकी आणि वरी/भगरीचे पीक व लोंब्या दिसायला सारख्या असतात.. पण अगदी सूक्ष्म बदल यात आढळतात. वरई/कुटकीपेक्षा वरी/भगरीचा दाणा आकाराने जरासा मोठा असतो.

भगर हे ‘लो ग्लायसेमिक इंडेक्स फूड’आहे. ‘लो ग्लायसेमिक इंडेक्स फूड’ म्हणजे कर्बोदके (कार्बोहायड्रेट) प्रमाण कमी असलेले अन्न.

भगरीमध्ये असलेले कर्बोदकेही पचायला अतिशय सोपी आहेत. अशा ‘लो ग्लायसेमिक इंडेक्स’ असलेल्या पदार्थांचा आहारात वापर केल्यामुळे रक्तातील साखर नियंत्रणात राहते.

मधुमेह असणाऱ्या लोकांनी भाताच्या ऐवजी भगर खाल्ली तर त्यांच्यासाठी ते फायदेशीर असते.

भगर खाल्याने बद्धकोष्ठतेचा त्रास असेल तर तो दूर होतो. गॅसेस होत नाहीत. अपचनामुळे पोट दुखत असेल तर ते दुखायचे कमी होते.

भगरीमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण भरपूर असते. तांदूळ, गहू, ज्वारी या धान्यांपेक्षा भगरीत कॅलरी कमी असतात. जास्त प्रमाणात प्रथिने असल्यामुळे थोडीशी भगर खाऊनही अंगात शक्ती येते. कॅलरी कमी असल्यामुळे वजन आटोक्यात ठेवण्यासाठीही भगर उपयुक्त ठरते.

पेलेग्रा ही व्याधी ‘बी ३- नियासीन’च्या कमतरतेमुळे होते. यात त्वचा खरखरीत होऊन खवले पडू लागतात. ज्या व्यक्तींचा प्राथमिक आहार मांसाहार आहे, अशा लोकांनाही ‘बी ३’ची कमतरता जाणवू शकते. अशा व्यक्तींनी भगरीचा समावेश आहारात करावा.

भगरीत सोडिअम नसल्यामुळे (सोडिअम फ्री फूड) रक्तदाब (बीपी) नियंत्रणात ठेवण्यासाठी फायदा होतो.

राळा/भादली ः

इतर भरडधान्याप्रमाणे राळ्याचाही ‘ग्लायसेनिक इंडेक्स’ कमी असल्याने रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित राहण्यास मदत होते. त्यासाठी त्याचा आहारात नियमित वापर होणे आवश्यक आहे.

राळा दाण्याचा ७९ टक्के भाग हा पाचक असतो. उर्वरित भागामध्ये तंतुमय पदार्थ जास्त प्रमाणात असून ते पोट साफ होण्यास मदत करतात. त्यामुळे त्याचा उपयोग पाचक पदार्थांमध्ये जास्त होतो.

यामध्ये तंतुमय पदार्थ जास्त असल्यामुळे बद्धकोष्ट, कोलेस्टेरॉल कमी करण्यास उपयुक्त आहे.

राळा हे ग्लुटेन विरहित असल्याने ते पचायला हलके असते. त्यामुळे कोलेस्टेरॉलची पातळी नियंत्रित ठेवते.

राळ्यामध्ये अँटीऑक्सिडन्ट गुणधर्म जास्त असल्याने रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यास मदत होते.

अर्धशिशी, निद्रानाश, कॉलरा, ताप यावरच्या उपचार पद्धतीमध्ये राळ्याचा प्रामुख्याने वापर केला जातो.

राळ्यामध्ये कॅल्शिअमचे प्रमाण अधिक असते. हाडांची  ठेवण, मजबूतपणा राखण्यास राळा उपयोगी आहे.

मोड आलेले राळा खाल्यास हाडांचा ठिसूळपणा तसेच फ्रॅक्चर होण्याचे प्रमाण कमी होते.

यामध्ये लोहाचे प्रमाण जास्त असल्याने ते मेंदूला ऑक्सिजन पुरवठा सुरळीत ठेवते. तसेच मेंदूची वाढ व कार्यक्षमता सुरळीत ठेवते.

कोडो/कोद्रा ः

कोडो मिलेटमध्ये भरपूर तंतुमय पदार्थांमुळे पचनास अत्यंत हलके आहे.

ॲन्टी ऑक्सिडेंटचे प्रमाण चांगले आहे. मधुमेही रुग्णांना आहारामध्ये भाताला पर्याय म्हणून कोडो धान्य वापरण्याची शिफारस केली जाते.

लेसिथिनची मात्रा अधिक असल्याने मज्जासंस्थेच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त आहे.

महिलांमधील रजोनिवृत्तीनंतर होणारा हृदयविकार, उच्च रक्तदाब आणि उच्च कोलेस्टेरॉल यापासून मुक्ततेसाठी या धान्याचे नियमित सेवन फायदेशीर ठरते.

कोडो हे ग्लुटेन मुक्त असल्याने त्याची ॲलर्जी असणाऱ्यांना उपयुक्त आहार आहे.

बर्टी/सावा ः

रक्तातील साखर नियंत्रित करण्यासाठी मधुमेही रुग्णांनी आहारामध्ये बर्टी/सावाचे पदार्थ समाविष्ट करावेत.

बर्टी/सावापासून बनवलेले पदार्थ किडनी, यकृत व फुफ्फुस यांचे कार्य सुरळीत करण्यास मदत करते.

यामध्ये भरपूर प्रमाणात तंतुमय पदार्थ असल्याने पोट साफ करण्यास तसेच अन्नपचन होण्यासाठी मदत होते.

यामध्ये कमी प्रमाणात कर्बोदके असल्याने याच्या सेवनाने वजन कमी करण्यासाठी उपयोगी होतो.

मधुमेहींच्या लोकांनाही उपयुक्त

मुरत/ मकरा ः

भरडधान्यातील विविध गुणधर्म मुरत या पिकात आढळतात.

मोठ्या प्रमाणात अँन्टी कॅन्सरयुक्त घटक असल्यामुळे आतड्याचा कर्करोग, त्वचेचा कर्करोग, छातीचा कर्करोग, पोटाचा कर्करोग होण्याची संभावना कमी होते. यामध्ये असणारे क्षारीय घटक असल्यामुळे त्यापासून कर्करोग काळात खाण्यायोग्य अन्नपदार्थ बनवले जाऊ शकतात.

यामध्ये मोठ्या प्रमाणात द्रव्य तंतू मोठ्या प्रमाणात असल्यामुळे ते रक्तात मिसळून रक्त शुद्धीकरणाचे तर अद्राव्य तंतूमय पदार्थ आतड्यांना साफ करण्याचे काम करते.

आहारामध्ये याच्या पिठापासून इडली, डोसा यासारखे आंबविलेले पदार्थ खाल्ल्याने शरीरातून विषारी घटक बाहेर टाकण्यासाठी उपयोग होतो.

(लेखिका के.के. वाघ उद्यानविद्या महाविद्यालय,नाशिक येथे कार्यरत आहेत))