राहुल दिवाकर डंकरवार

Kurmar Community : मेंढीपालक समाज म्हणून कुरमार जमातीची विशेष ओळख आहे. ही जमात प्रामुख्याने चंद्रपूर जिल्ह्यात आढळते. तसेच गडचिरोली जिल्ह्यातही त्यांचे वास्तव्य दिसून येते. मेंढीपालन हेच या जमातीचे पारंपरीक उदनिर्वाहाचे साधन आहे.

चंद्रपूर जिल्ह्यातील चंद्रपूर, मुल, सावली, नागभीड, सिंदेवाही, पोंभुर्णा, गोंडपिपरी तर गडचिरोली जिल्ह्यातील गडचिरोली, चामोर्शी, वडसा या तालुक्यांमध्ये प्रामुख्याने १८ गावांमध्ये बहुसंख्येने असलेली ही जमात इतर तालुक्यांमध्ये विरळ असल्याने आढळून येते. या जमातीची लोकसंख्या जवळपास १५ हजारांपर्यंत आहे. मेंढपाळ व्यवसायाच्या निमित्ताने नेहमी भटकंती करत मेंढ्यांचे पालनपोषणा करून त्यातील येणाऱ्या उत्पन्नावर हे लोक जगतात.

पूर्वी भटकंती करत असणारा हा समाज आता चंद्रपूर, गडचिरोली जिल्ह्यांत बऱ्यापैकी स्थिरावला आहे. आपल्या सामाजिक विकासाकडे लक्ष देत आहे. आजही समाजातील ४० ते ५० टक्के लोक भटके पशुपालक आहेत तर काही लोक बंदिस्त पद्धतीने गावातच मेंढीपालनाचा व्यवसाय करत आहेत. त्याचे उत्तम उदाहरण बेंबाळ या गावी बघायला मिळते.

बेंबाळ हे गाव चंद्रपूर जिल्ह्यातील मुल तालुक्यात वसलेले असून पाच हजारांपर्यंत लोकसंख्या आहे. या गावात कुरमार समाजाच्या लोकांची संख्या जवळपास अडीचशेच्या आसपास आहे. आजच्या युगात आपल्या समाजाचा टिकाव लागायचा, तर सामाजिक बदलाची गरज आहे, हे ओळखून या समाजातील शिक्षित तरुणांनी एकत्र येऊन प्रयत्न करण्याचे ठरवले. समाजाला मुख्य प्रवाहात आणण्याशिवाय तरणोपाय नाही, हे त्यांनी ओळखले.

या तरुणांनी एकत्रित येऊन २०१८ मध्ये जय मल्हार युवा सेना ही सामाजिक संघटना स्थापन केली. या संघटनेने अनेक उपक्रम हाती घेतले आहेत. दरवर्षी पुण्यश्‍लोक राजमाता अहिल्यादेवी होळकर यांची जयंती साजरी करण्यात येते. कुरमार समाजाचे आराध्य दैवत असलेल्या बिरोबा दैवत मंदिराचे बांधकाम रखडले होते. धार्मिक एकोपा आणि रूढी-परंपरा टिकविण्यासाठी गावातील सर्वांच्या सहकार्याने लोकवर्गणीतून मंदिराचे बांधकाम पूर्ण करण्यात आले. त्याचबरोबर वृक्षारोपण व इतर सामाजिक उपक्रम हाती घेण्यात आले.

(संपूर्ण लेख वाचा अॅग्रोवन दिवाळी अंकात...)

अंकासाठी संपर्क-९८८१५९८८१५