डाॅ. विजयकुमार गावंडे

Dr. Panjabrao Deshmukh Agriculture University Research: महाराष्ट्रात मुख्यत्वेकरून खरीप हंगामात सलग तसेच मिश्रपीक म्हणून तूर पीक घेतले जाते. सलग तसेच विविध पीक पद्धतीमध्ये तूर पिकाचा समावेश केल्याने जमिनीचा पोत टिकून, तो सुधारण्यास देखील मदत होते. तूर डाळीचे मानवी आहाराच्या दृष्टीने विशेष महत्त्व आहे.

कारण तूर डाळीमध्ये खनिज, कार्बोहाइड्रेट, लोहयुक्त खनिज, कॅल्शिअम यांचे योग्य प्रमाण असते. याशिवाय २० ते २५ टक्के प्रथिने असतात.

सध्या महाराष्ट्रात आणि मुख्यतः विदर्भात लागवडीखालील बहुतेक वाण हे मध्यम लवकर आणि मुख्यतः मध्यम ते उशिरा कालावधीचे आहेत. राज्यातील सुमारे ९० टक्क्यांपेक्षा जास्त क्षेत्र या वाणांखाली येते. मागील काही वर्षांत संशोधनाद्वारे हळव्या (मध्यम लवकर तयार होणाऱ्या) तसेच निम गरव्या (मध्यम उशिरा) या सुधारित वाणांचा विकास

झाला आहे. तूर पिकाचे जास्तीत जास्त उत्पादन घेण्यासाठी जमिनीच्या प्रकारानुसार आणि पर्जन्यमानाप्रमाणे योग्य वाणांची निवड करणे आवश्यक आहे. मध्यम ते भारी जमीन आणि खात्रीचे पर्जन्यमान असल्यास मध्यम कालावधीच्या सुधारित तूर वाणांची निवड करणे योग्य ठरते.

मध्यम उशिरा आणि उशिरा परिपक्व होणारे वाण

पी.के.व्ही. तारा

अधिक उत्पादन देणारे वाण.

कडधान्य संशोधन विभाग, डाॅ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोलाद्वारे २०१३ मध्ये प्रसारित.

मर रोगास प्रतिबंधक, वांझ रोगास प्रतिकारक्षम.

परिपक्व होण्याचा कालावधी ः १७८ ते १८० दिवस.

हेक्टरी उत्पादन १९ ते २० क्विंटल

दाण्यांचा रंग लाल

१०० दाण्यांचे वजन ९.६ ग्रॅम

या वाणाचे फटका डाळीचे प्रमाण इतर वाणांपेक्षा ५ ते १० टक्के जास्त आहे. त्यामुळे या वाणाची डाळ करणे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर ठरते.

पी.डी.के.व्ही. आश्‍लेषा

मध्यम कालावधीचे वाण

कडधान्य संशोधन विभाग, डाॅ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोलाद्वारे २०२३ मध्ये महाराष्ट्र, गुजरात, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड येथे लागवडीसाठी प्रसारित.

परिपक्व होण्याचा कालावधी ः १७४ ते १७८ दिवस.

हेक्टरी उत्पादन १९ ते २० क्विंटल

दाणे टपोरे, लाल

१०० दाण्यांचे वजन १०.७५ ग्रॅम

मर, वांझ, करपा तसेच पानांवरील सर्कोस्पोरा ठिपके या सर्व रोगांना मध्यम प्रतिकारक.

विपुला

कडधान्य सुधार प्रकल्प, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी येथून २००६ मध्ये प्रसारित

मर आणि वांझ रोगास मध्यम प्रतिकारक

हेक्टरी उत्पादन १६ क्विंटल

परिपक्वता कालावधी १५० ते १७० दिवसांत

दाणे लाल रंगाचे

१०० दाण्यांचे वजन ९ ते १० ग्रॅम

बी.एस.एम.आर. ७३६

कृषी संशोधन केंद्र, बदनापूर (वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी) येथून १९९४ मध्ये प्रसारित

मर आणि वांझ रोगास प्रतिबंधक

खोड, फांद्या आणि शेंगांचा रंग हिरवा

परिपक्वता कालावधी १८० ते

१९० दिवस

हेक्टरी उत्पादन १५ ते १६ क्विंटल

दाणे लाल रंगाचे

१०० दाण्यांचे वजन १० ते ११ ग्रॅम

बी.एस.एम.आर. ८५३

कृषी संशोधन केंद्र, बदनापूर (वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी) येथून २००१ मध्ये प्रसारित

पांढऱ्या दाण्याचा वाण

मर आणि वांझ रोगास प्रतिबंधक

१७८ ते १८० दिवसांत तयार होते.

हेक्टर उत्पादन १५ ते १६ क्विंटल

१०० दाण्यांचे वजन ११ ते १२ ग्रॅम

आशा (आय.सी.पी.एल. ८७११९)

उशिरा तयार होणारे वाण

शुष्क आणि अर्धशुष्क कटीबंधावर संशोधनासाठी आंतरराष्ट्रीय केंद्र, हैदराबाद येथून १९९२ मध्ये प्रसारित

परिपक्वता कालावधी १८० ते

२०० दिवस

हेक्टर उत्पादन १२ ते १४ क्विंटल

भारी जमिनीत लागवडीस योग्य

मर आणि वांझ रोगास प्रतिबंधक

दाणे लाल रंगाचे

१०० दाण्यांचे वजन १० ते ११ ग्रॅम

बी. डी. एन. ७१६

कृषी संशोधन केंद्र, बदनापूर (वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी) येथून २०१६ मध्ये प्रसारित

मर आणि वांझ रोगास प्रतिबंधक

पर्जन्यावर अवलंबून असणाऱ्या भागात ठरावीक वेळेत पेरणीस योग्य

हे वाण १६५ ते १७० दिवसांत परिपक्व होते

हेक्टरी उत्पादन १८ ते २० क्विंटल

दाणे लाल व टपोरे

१०० दाण्यांचे वजन ११ ते १३ ग्रॅम.

रेणुका

कृषी संशोधन केंद्र, बदनापूर (वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी) येथून महाराष्ट्र, गुजरात, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड राज्यासाठी २०२२ मध्ये प्रसारित

परिपक्वता कालावधी १६५ ते १७० दिवस

हेक्टरी उत्पादन १९ ते २२ क्विंटल

मर आणि वांझ रोगास प्रतिकारक्षम

शेंगा, फांद्या, खोड हिरवे

दाण्यांचा रंग लाल

१०० दाण्यांचे वजन ११.७० ग्रॅम

(लेखक कडधान्य संशोधन विभाग,

डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला येथे वरिष्ठ शास्त्रज्ञ म्हणून कार्यरत आहेत.)