Dairy Industry News पुणे : भारतीय अन्न सुरक्षा व मानके प्राधिकरणाने (FSSIA) (एफएसएसआयए) डबल डोण्ड दुधाचा स्निग्धांश (Milk Fat) आता १.३ टक्का ठेवण्यास मान्यता दिली आहे.

शेतकऱ्यांकडून येणाऱ्या दुधाला ‘गाय’ किंवा ‘म्हशीचे दूध’ (Cow Milk) असे म्हणायचे असल्यास या दुधाळ जनावरांच्या (Mich Animal) कासेतून येणारे मूळ दूध अपेक्षित असते. त्यात कोणताही कृत्रिम बदल करू नये, असे संकेत आहेत.

त्यामुळे ‘गाय दूध’ असे नमूद केल्यास त्यात स्निग्धांश (फॅट्‍स) आणि किमान स्निग्धविरहित घनपदार्थ (एसएनएफ) प्रमाण अनुक्रमे ३.२ टक्के व ८.३ टक्के ठेवावे लागते. तसेच ‘म्हैस दूध’ असे नमूद केल्यास हेच प्रमाण ६ टक्के व ९ टक्के ठेवावे, असा नियम आहे.

राज्यातील सहकारी व खासगी दूघ संघ बाजारपेठेतील मागणीनुसार इतर पाच श्रेणींचा उल्लेख करूनदेखील दूध विकतात. यात स्टॅण्डर्डाईज्ड मिल्क, टोण्ड मिल्क, डबल टोण्ड मिल्क, स्कीम्ड मिल्क व फूल क्रीम मिल्कचा समावेश आहे.

मात्र या दुधाचा दर्जादेखील ‘एफएसएसआय’ने विविध मानके देत निश्‍चित केलेला आहे. दुधाच्या गुणवत्ता तपासणीत अपेक्षित मानके न आढळल्यास अन्न व औषध प्रशासनाचे निरीक्षक कारवाई करतात.

सूत्रांच्या म्हणण्यानुसार, ‘एफएसएसआय’ने डबल टोण्ड दुधासाठी यापूर्वी स्निग्धांशचे प्रमाण १.५ टक्का ठेवले होते. मात्र आता ते किमान १.३ टक्का असले, तरी कायदेशीरदृष्ट्या ग्राह्य धरले जाणार आहे.

परंतु या दुधातील स्निग्धविरहित घनपदार्थांचे (एसएनएफ) प्रमाण मात्र जैसे थे म्हणजेच ९ टक्के ठेवावे लागणार आहे. डबल टोण्ड दुधातील एसएनएफ कमी करण्यास ‘एफएसएसआय’ने मान्यता दिलेली नाही.

टोण्ड दूध तयार करताना खासगी डेअरी किंवा दूध संघांना दुग्धजन्य घटकापासून बनवलेले घटक मिसळण्यास मान्यता दिलेली आहे. म्हणजेच डबल टोण्ड दुधात गरजेप्रमाणे बाहेरुन पाणी व दुधाची भुकटी मिसळण्यास परवानगी असते.

या दुधाची किंमत फूल क्रीम दुधाच्या तुलनेत खूप कमी असल्यामुळे ग्रामीण भागात तसेच महानगरांमधील कनिष्ट श्रेणीच्या वसाहतींमध्ये विशेषतः झोपडपट्ट्यांमधून टोण्ड दुधाला मागणी असते. तसेच, स्निग्धांश वाढू न देण्याचा वैद्यकीय सल्ला मिळालेले उच्च श्रेणीतील ग्राहकदेखील टोण्ड दुधाची मागणी करतात.

राज्यातील दुधाच्या बाजारपेठेत डोण्ड आणि डबल टोण्ड दुधाला खूप महत्व आहे. डबल टोण्ड दूध तयार करताना स्निधांश काढला जातो. आता आणखी स्निग्धांश काढण्यास मान्यता मिळाली आहे.

त्यामुळे पिशवी बंद (पाऊच पॅकिंग) दूध उद्योगाला दिलासा मिळाला आहे. मात्र दुसऱ्या बाजूला डबल टोण्ड दुधाची गुणवत्ता कायम राखण्याचे आव्हानदेखील आमच्यासमोर आहे.

- प्रकाश कुतवळ, सचिव, महाराष्ट्र राज्य दूध उत्पादक व प्रक्रिया कल्याणकारी संघ