Okra Cultivation : चांगल्या फायद्यासाठी जाणून घ्या निर्यातक्षम भेंडी उत्पादनाचे तंत्र

Okra Production : बरेच शेतकरी भेंडीची लागवड करतात. पण योग्य ती काळजी घेऊन भेंडीची लागवड न केल्यामुळे भेंडी उत्पादनावर परिणाम होतो. त्यामुळे चांगल्या दर्जाची भेंडी मिळत नाही. भेंडी उत्पादनातून चांगला फायदा मिळवायचा असेल तर भेंडीची गुणवत्ता कशी चांगली राहील याकडे लक्ष द्यावे.

कोवळया, गर्द हिरव्या लुसलुशीत भेंडीला निर्यातीसाठी चांगली मागणी असते. निर्यातीसाठी ७.५ ते १० सें.मी. लांब, सरळ पाचधारी भेंडीची टोके निमुळती, टवटवीत आणि देठासह असावीत. निर्यातक्षम भेंडीवर लव असू नयेत. फळाचा पृष्ठभाग गुळगुळीत सरळ आणि निरोगी असावा. महत्वाच म्हणजे कीडनाशकांचे रासायनिक अवशेष त्यामध्ये शिल्लक नसावेत. हे सर्व निकष पूर्ण करण्यासाठी भेंडीच्या लागवडीपासून सर्व अवस्थेत पिकाचे व्यवस्थापन योग्य प्रकारे करणं गरजेचे असते. उन्हाळी हंगामात निर्यातक्षम भेंडीचे उत्पादन सहज घेता येते.

हवामान व जमीन

निर्यातक्षम भेंडी पिकाला  उष्ण व दमट हवामान चांगल मानवतं. १५ अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी तापमानाचा उगवणीवर परिणाम होतो. तापमान ४२ अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त असल्यास फुलांची गळ होते. तापमान २० ते ४० अंश सेल्सिअस दरम्यान असल्यास, बियांची उगवण, झाडाची योग्य वाढ होऊन फूलगळ कमी होते. हलक्या ते भारी कोणत्याही प्रकारच्या जमिनीमध्ये भेंडीची वाढ चांगली होते. काळी, कसदार, सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण असलेली आणि पाण्याचा योग्य निचरा होणारी जमीन लागवडीस योग्य असते. जमिनीचा सामू ६ ते ६.८ पर्यंत व क्षारता ०.२० पेक्षा कमी असावी. पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या जमिनीत वाढ खुंटते व फूलगळ होते. त्यामुळे चोपण, क्षारयुक्त व चुनखडीयुक्त जमिनीत भेंडीची लागवड टाळावी.  

वाण

भेंडीच्या सुधारित वाणापैकी अर्का अनामिका, फुले विमुक्ता, परभणी क्रांती, अर्का अभय या वाणांची निवड करावी. यापैकी अर्का अनामिका या आय. आय. एच. आर., बंगळूर येथे विकसित या जातीची झाडे उंच वाढतात. फळे गर्द हिरव्या रंगाची, गुळगुळीत आणि लांब असतात. या जातीच्या फळांचे देठ लांब असल्याने काढणी लवकर उरकते. पुसा सावनी व इतर प्रचलित जातींपेक्षा या वाणापासून उत्पादन जास्त मिळते. हे वाण खरीप आणि उन्हाळी अशा दोन्ही हंगामांत लागवडीसाठी योग्य आहे. तर संकरित वाणामध्ये भेंडीचे महाबीज ९१३ आणि फुले कीर्ती हे वाण उपलब्ध आहेत. याशिवाय पुसा सावनी हे वाण भारतीय कृषी संशोधन संस्थेने विकसीत केलेले वाण आहे. हे वाण ही जात खरीप आणि उन्हाळी दोन्ही हंगामांत लागवडीसाठी योग्य आहे.  

बीज प्रक्रिया  

वाणाची निवड केल्यानंतर बियाण्याची टोकण किंवा पेरणी करण्यापूर्वी २४ तास साध्या पाण्यात भिजत ठेवावेत. रोपे लवकर उगवून येतात. जोमदार वाढ होऊन उत्पादन वाढण्यास मदत होते. लागवडीसाठी एकरी १० ते १२ किलो बियाणे लागते. भेंडीची लागवड  १५ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी दरम्यान करावी. लागवड सरी वरंबा, पट्टा पद्धतीने किंवा सपाट वाफ्यावर करावी. सरी पद्धतीत हलक्या जमिनीत २.५ फूट किंवा भारी जमिनीत ३ फूट अंतरावर सऱ्या पाडाव्यात. दोन बियांमध्ये ६ ते ७ इंच अंतर ठेवून लागवड करावी. गरजेनुसार उगवण झाल्यावर विरळणी करावी. एकरी ६० ते ६२ हजार रोपांची संख्या ठेवावी. पेरणीनंतर लगेच पहिले पाणी द्यावे. जमिनीच्या प्रकारानुसार पेरणीनंतर ३ किंवा ४ दिवसांनी दुसरे पाणी द्यावे.

सिंचन व्यवस्थापन 

जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे व हंगामानुसार ५ ते ६ दिवसांच्या अंतराने भेंडीला पाणी द्यावे. उन्हाळ्यात ओलावा टिकून राहण्यासाठी वाळलेल्या गवताचे किंवा भाताच्या पेंढ्याचे आच्छादन दोन ओळींमध्ये घालावे. त्यामुळे तणांचा बंदोबस्त होतो व पाण्यातही बचत होते.जिथे ठिबक सिंचन असेल, त्या ठिकाणी ठिबक सिंचनाबरोबर वाहते पाणी १२ ते १३ व्या दिवशी दिल्यास उत्पादनात व गुणवत्तेत चांगली वाढ होते.

खत व्यवस्थापन  

भेडीसाठी सेंद्रिय खतांचा वापर तर करावाच याशिवाय. रासायनिक खतांचा वापर करताना लागवडीपूर्वी रासायनिक खतांचे प्रमाण कमी-जास्त झाल्यास रोगांचा प्रादुर्भाव जास्त होऊन झाडांच्या वाढीवर व उत्पादनावर विपरीत परिणाम होतो. सुरुवातीच्या काळात नत्रयुक्त खताचा वापर कमी करावा. अन्यथा भेंडीची शाखीय वाढ जास्त होते व फलधारणा कमी होते. यासाठी वातावरण व वाढीची अवस्था पाहूनच खतांचा वापर करावा. रासायनिक खतांमध्ये लागवडीच्या वेळी प्रति एकरी १०:२६:२६ हे खत १०० किलो + अमोनिअम सल्फेट २० किलो + सूक्ष्म अन्नद्रव्य ८ किलो या प्रमाणात द्यावीत. तर लागवडीनंतर ३० दिवसांनी म्युरेट ऑफ पोटॅश ४० किलो + दुय्यम अन्नद्रव्य ३० किलो + सूक्ष्म अन्नद्रव्य ८ किलो हि खते द्यावीत. अशा प्रकारे निर्यातक्षम भेंडी लागवडीचे नियोजन केल्यास  भेडीचं भरघेस उत्पादन घेता येईलं. 

----------

माहिती आणि संशोधन -डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला.

----------