Rabbi Jowar : शेतकरी नियोजन पीक ः रब्बी ज्वारी

शेतकरी ः संतोष बळिराम काटमोरे
गाव ः पिंपरी (पान), ता. बार्शी, जि. सोलापूर
एकूण क्षेत्र ः पाच एकर
ज्वारी क्षेत्र ः १ एकर

सोलापूर जिल्ह्यातील पिंपरी (पान) (ता. बार्शी) येथे संतोष बळिराम काटमोरे (Santosh Katmore) यांची पाच एकर शेती आहे. खरीपामध्ये सोयाबीन (Soybean), उडीद, तर रब्बी हंगामामध्ये (Rabbi Season) ज्वारीची लागवड केली जाते. खरीप आणि रब्बी हंगामातील सर्व पिकांचे योग्य नियोजन केल्यास दोन्ही हंगामातून खर्चवजा जाता चांगले उत्पन्न मिळत असल्याचे संतोषराव सांगतात. सर्वच पिकांमध्ये लागवड, पेरणीसह योग्य पद्धतीने मशागत, ठिबक संच पद्धतीचा अवलंब केला जातो. संपूर्ण व्यवस्थापन आधुनिक पद्धतीने करण्यावर त्यांचा अधिक भर असतो. त्यासाठी कृषी विज्ञान केंद्रातील तज्ज्ञांचे वेळोवेळी मार्गदर्शन घेतात.

पीकनिहाय विविध वाणांची लागवड ः
- कृषी विभागामार्फत आयोजित पीक स्पर्धेत २०१९-२० मध्ये ज्वारीचे एकरी २१ क्विंटल उत्पादन घेऊन जिल्हास्तरावर पहिला, तर २०२१ मध्ये उडीद पिकामध्ये एकरी १७ क्विंटल उत्पादन घेऊन राज्यस्तरावर पहिल्या क्रमांकाचा पुरस्कार मिळवला आहे.
- सोयाबीनच्या फुले संगम या वाणाचे एकरी १८ क्विंटल उत्पादन घेतले आहे. उत्पादित सर्व बियाण्यांची शेतकऱ्यांना बियाणे म्हणून विक्री होते.

- दरवर्षी रब्बीमध्ये महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाद्वारे खास हुरड्यासाठी विकसित फुले मधूर या वाणाचे १० गुंठ्यांमध्ये उत्पादन घेतात.
- राजमा पिकाची १ एकरावर, तर हरभरा पिकाच्या फुले विक्रांत वाणाची दीड एकरावर लागवड केली जाते. हरभरा पिकाची टोकण पद्धतीने लागवड करत बीजोत्पादन घेतले जाते.
- गव्हाच्या फुले समाधान वाणाची दरवर्षी साधारण अर्धा ते एक एकरावर लागवड असते.

व्यवस्थापनातील बाबी ः
- सोयाबीन लागवडीच्या क्षेत्रामध्ये रब्बी ज्वारी लागवडीचे नियोजन केले होते. त्यानुसार ८ ऑक्टोबरला सोयाबीन काढणी केल्यानंतर १० ऑक्टोबरच्या दरम्यान जमिनीची पूर्वमशागत केली.
- रब्बी ज्वारी पेरणीसाठी फुले रेवती या वाणाची निवड केली.
- पेरणीपूर्वी बियाणास अॅसिटोबॅक्टर आणि ट्रायकोडर्माची बीजप्रक्रिया केली.
- दोन ओळींत १८ इंच आणि दोन रोपांत ४ ते ६ इंच अंतर राखत ट्रॅक्टरचलित यंत्राने २५ ऑक्टोबरला पेरणी केली.

- एक एकर क्षेत्रावर पेरणीसाठी ४ किलो बियाणे लागले.
- पेरणीवेळी युरिया ५० किलो, झिंक सल्फेट ५ किलो, फेरस सल्फेट ५ किलो या प्रमाणे रासायनिक खतांच्या मात्रा दिल्या.
- पेरणीनंतर साधारण ७ दिवसांनी रोपांची उगवण झाल्यानंतर विरळणी केली. जेणेकरून एकरी रोपांची संख्या योग्य राखली जाईल.
- सिंचनासाठी तुषार सिंचन आणि पाटपाणी पद्धतीचा अवलंब केला जातो. त्यानुसार पेरणीनंतर २० दिवसांनी तुषार सिंचनाद्वारे सिंचन केले.

वाढीच्या अवस्थेतील नियोजन ः
- पेरणीनंतर २० ते २५ दिवसांनी पिकाच्या जोमदार वाढीसाठी १९ः१९ः१९ ची फवारणी केली. त्यानंतर किडींचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी नीम अर्काची फवारणी केली.
- पेरणीनंतर ३० दिवसांनी ॲसिटोबॅक्टर या जिवाणू खताची फवारणी केली.
- नोव्हेंबर महिन्याच्या शेवटी कोळपणी करून तुषार सिंचनाद्वारे पाणी दिले.

सिंचन व्यवस्थापन ः
सिंचनासाठी विहिरीतील उपलब्ध पाण्याचा वापर केला जातो. साधारण ४ पाण्यामध्ये रब्बी ज्वारीचे उत्पादन मिळते. त्यानुसार पीक वाढीच्या सुरुवातीच्या अवस्थेत तुषार सिंचन आणि नंतर पाटपाणी पद्धतीने पाणी दिले जाते. पहिले पाणी पेरणीनंतर १० दिवसांनी, तर दुसरे पाणी ३० दिवसांनी तुषार सिंचन पद्धतीने दिले जाते. पोटरी अवस्थेत तिसरे पाणी आणि कणसात दाणे भरतेवेळी चौथे पाणी
पाटपाणी पद्धतीने दिले जाते.

कीड- रोग नियंत्रण ः
सोलापूर भागातील वातावरण रब्बी ज्वारीसाठी पोषक असल्याने कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात आढळून येत नाही. साधारणपणे लष्करी अळीचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. त्यासाठी शिफारशीत कीटकनाशकांच्या दोन फवारण्या घेतल्या जातात.

आगामी नियोजन ः
- पेरणी करून ६५ दिवसांचा कालावधी पूर्ण झाला आहे. पीक सध्या वाढीच्या अवस्थेत आहे.
- जमिनीतील ओलाव्याचा अंदाज घेऊन पाटाने पाणी दिले जाईल. तसेच सिंचन करताना वाऱ्याचा वेगही ध्यानात घेतला जाईल. कारण, वाऱ्याचा वेग जास्त असेल तर सिंचन केल्यानंतर ज्वारीची ताटे पडण्याची शक्यता असते.
- लष्करी अळीचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी रासायनिक कीटकनाशकांची प्रतिबंधात्मक घेतली जाईल.
- कणसात दाणे भरताना वजनामुळे ज्वारीची ताटे पडण्याची शक्यता असते. ताटे पडू नये यासाठी मातीची भर लावून घेणार आहे.
-------------------
- संतोष काटमोरे, ९९२३८६ ७०००
(शब्दांकन ः सुदर्शन सुतार)