MPKV, Rahuri : कडधान्य सुधार प्रकल्प ठरले उत्कृष्ट संशोधन केंद्र

सूर्यकांत नेटके ः अॅग्रोवन वृत्तसेवा
Rahuri News : नगर ः महात्मा फुले कृषी विद्यापीठातील कडधान्य संशोधन प्रकल्पाला तूर व हरभरा पिकातील उत्कृष्ट संशोधन केंद्राचे मानांकन प्रदान करण्यात आले आहे. भारतीय कृषी संशोधन परिषदेच्या भारतीय कडधान्य संशोधन संस्था, कानपूर यांच्या पंचवार्षिक संशोधन आढावा अहवालात हे स्थान मिळाले आहे. बदनापूर (जि. जालना) येथील तूर संशोधन केंद्राला देखील सर्वोत्कृष्ट मानांकन मिळाले आहे.

विद्यापीठाच्या कडधान्य सुधार प्रकल्पात अखिल भारतीय समन्वित संशोधन प्रकल्पा अंतर्गत खरीप हंगामात तूर आणि रब्बी हंगामात हरभरा पिकावर संशोधनाचे कार्य चालते. विद्यापीठात प्रकल्पाची १९७३ साली स्थापना झाली. १९८२ साली अखिल भारतीय समन्वित संशोधन प्रकल्पाची सुरवात झाली.

हरभरा पिकाचे मुख्य संशोधन केंद्र म्हणून १९९४ साली तर तूर पिकाचे उपकेंद्र म्हणून २००२ साली आणि मुख्य केंद्र म्हणून २०१५ मध्ये नवी दिल्लीच्या भारतीय कृषी संशोधन परिषद, नवी दिल्ली यांची मान्यता मिळाली. कडधान्य पिकांमध्ये हरभरा, तूर, मूग, उडीद, मटकी, चवळी, कुळथी आणि राजमा या पिकांच्या एकूण ४९ वाणांची शिफारस या प्रकल्पामार्फत करण्यात आली आहे.

कडधान्य सुधार प्रकल्पाने हरभरा पिकामध्ये १४ वाण विकसित केले आहेत. यात कोरडवाहू क्षेत्रासाठी वरदान असलेला ‘विजय’, आकर्षक टपोरा वाण ‘दिग्विजय’, ‘विशाल’ यांचा समावेश आहे. तसेच यांत्रिक पद्धतीने कंबाईन हार्वेस्टर कापणी करण्यासाठी योग्य ‘फुले विक्रम’ हा वाण २०१९ साली राष्ट्रीय वाण म्हणून प्रसारित करण्यात आला.

कोरडवाहू क्षेत्रासाठी ‘विजय’ला सममूल्य ‘फुले विश्वराज’ हा वाण २०२१ साली प्रसारित झाला. अधिक उत्पादनक्षम, मर रोग प्रतिकारक्षम ‘फुले विक्रांत’ वाण २०१७ मध्ये प्रसारित करण्यात आला आहे.

तुरीमध्ये ‘मर’ व ‘वांझ’ रोग मध्यम प्रतिकारक्षम ६ वाण प्रसारित केले आहेत. त्यात ‘फुले राजेश्वरी’ हा राष्ट्रीय वाण २०१२ मध्ये, २०२२ मध्ये ‘फुले तृप्ती’ हा महाराष्ट्र, गुजरात, मध्यप्रदेश, राजस्थान आणि छत्तीसगड या राज्यांसाठी प्रसारित केला.

देशात हरभऱ्याची २७ प्रमुख संशोधन केंद्रे आहेत. ११ केंद्रांना सर्वोत्कृष्ट केंद्रांचे मानांकन मिळाले आहे. तुरीची २४ प्रमुख संशोधन केंद्रे आहेत. त्यातील १३ केंद्रांना सर्वोत्कृष्ट मानांकने मिळाली आहेत.

महाराष्ट्रात हरभऱ्यासाठी महात्मा फुले कृषी विद्यापीठातील एकमेव केंद्र आहे. तुरीसाठी या केंद्रासह बदनापूर येथील संशोधन केंद्र सर्वोत्कृष्ट ठरले आहे. कुलगुरू डॉ. प्रशांत पाटील, संशोधक संचालक डॉ. सुनील गोरंटीवार यांच्या मार्गदर्शनाखाली प्रा. डॉ. सुदर्शन लटके, डॉ. विश्वास चव्हाण, डॉ. चांगदेव वायळ, डॉ. विवेकानंद कुलकर्णी यांच्यासह कर्मचारी कार्यरत आहेत.

संशोधनातील भरीव कामाची दखल घेऊन उत्कृष्ट मानांकन व राष्ट्रीय पातळीवर उत्कृष्ट संशोधन केंद्र पुरस्कार मिळाले. प्रामुख्याने ‘वांझ’ रोग प्रतिकारक तसेच कमी कालावधीत पक्व होणारे तुरीचे वाण, हरभरा पिकात मर, मुळकुज, मानकुज रोगास तसेच अवर्षणास प्रतिकारक वाण निर्मितीवर प्रकल्पाचा भर आहे.
डॉ. एस. एन. कुटे, कडधान्य सुधार प्रकल्पाचे प्रमुख.

थोडक्यात महत्त्वाचे...
- कानपूरच्या कडधान्य संशोधन संस्थेचा पंचवार्षिक अहवाल सादर
- कडधान्य संशोधन प्रकल्पाद्वारे सुधारित, रोग प्रतिकारक क्षमतेचे वाण विकसित
- हरभरा पिकातील १४ वाण विकसित
- तुरीतील ‘मर’ व ‘वांझ’ रोग मध्यम प्रतिकारक्षम ६ वाण प्रसारित