Tur Pest Disease Management : तुरीवरील कीड-रोग नियंत्रण

डॉ. किरण जाधव, डॉ. ज्ञानदेव मुटकुळे, डॉ. प्रशांत सोनटक्के

Tur Crop Management : तूर पिकामध्ये सध्याच्या स्थितीमध्ये शेंगा पोखरणारी अळी, पिसारी पतंग, शेंगमाशी, पाने व फुले जाळी करणारी अळी या किडींचा, तर मर रोग, कोरडी मूळकुज, फायटोप्थोरा करपा रोग आणि वांझ रोगांचा प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. वाढीच्या अवस्थेतील पिकांमध्ये या कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव झाल्यामुळे मोठे नुकसान होते. त्यामुळे प्रादुर्भाव ओळखून वेळीच उपाययोजनांचा अवलंब करावा.

कीड नियंत्रण ः

१) शेंगा पोखरणारी अळी ः

- या अळीला घाटे अळी असेही म्हणतात.

- ही बहुभक्षी कीड असून तूर पिकाशिवाय कापूस, हरभरा, सोयाबीन, मूग, वाटाणा, उडीद, मका, ज्वारी, टोमॅटो इ. पिकांवर उपजीविका करते.

- अळी सुरुवातीला कोवळी पाने खाते.

- फुलोऱ्याच्या अवस्थेतील पिकामध्ये कळ्यांवर उपजीविका करते.

- शेंगा लागल्यावर अळी शेंगांना छिद्र करते. अर्धे शरीर बाहेर आणि अर्धे आत याप्रमाणे ठेवून अळी आतील दाणे खाते.

- अळी सुरुवातीला कळ्या आणि फुले खाते. त्यामुळे शेंगा लागण्याचे प्रमाण कमी होते.

नियंत्रण ः

- तुरीसोबत ज्वारी, मका, बाजरी किंवा सोयाबीन या पिकांची आंतरपीक म्हणून लागवड करावी.

- बांधावरील पर्यायी पिके, जसे की कोळशी, रानभेंडी, पेटारी ही तणे वेळोवेळी काढून नष्ट करावीत.

- पूर्ण वाढ झालेल्या अळ्या वेचून नष्ट कराव्यात.

- शेतात हेक्टरी ५० ते ६० पक्षिथांबे उभारावेत.

- पीक कळी अवस्थेत आल्यानंतर हेक्टरी ५ कामगंध सापळे लावावेत.

- तुरीच्या झाडाखाली पोती टाकून झाड हलवावे. आणि पोत्यावर पडलेल्या अळ्या गोळा करून नष्ट कराव्यात.

- अळी लहान असताना एचएएनपीव्ही (लहान अवस्थेत) २ मिलि प्रमाणे सायंकाळी फवारणी करावी.

२) पिसारी पतंग ः

- पावसाळा संपल्यावर प्रादुर्भाव वाढतो.

- अळ्या सुरुवातीला कळ्या, फुले व शेंगांना छिद्र पाडून दाणे खातात.

- पूर्ण वाढलेली अळी प्रथम शेंगेचा पृष्ठभाग खरवडून खाते. नंतर बाहेर राहून आतील दाण्यावर उपजीविका करते.

व्यवस्थापन ः

- हेक्टरी ५० ते ६० पक्षिथांबे उभारावेत.

३) शेंगमाशी ः

- सुरुवातीला शेंगमाशीच्या प्रादुर्भावाचे कोणतेही लक्षण शेंगावर दिसत नाही. परंतु वाढ झालेली अळी कोषावस्थेत जाण्यापूर्वी शेंगेला छिद्र पाडते. त्या छिद्रातून मासी बाहेर पडते. तेव्हा नुकसानीचा प्रकार लक्षात येतो.

- अळी शेंगामध्ये प्रवेश करून अर्धवट दाणे खाते. तसेच दाण्यावर नागमोडी खाचा तयार होतात. त्यामुळे दाण्यावर बुरशीची वाढ होऊन दाणे कुजतात.

४) पाने व फुले जाळी करणारी अळी ः

- अळी पाने, फुले, कळ्या व शेंगा यांचा एकत्र गुच्छ करून त्यात लपून उदरनिर्वाह करते.

- कोवळे शेंडे, पाने एकमेकांना चिकटल्याने खोडाची वाढ खुंटते.

- अळी पानांची गुंडाळी करून पाने पोखरते. त्यामुळे पानांची अन्ननिर्मिती करण्यात अडथळा येतो.

कीड व्यवस्थापन ः

शेंगा पोखरणारी अळी, पिसारी पतंग, शेंगमाशी, पाने व फुले जाळी

करणारी अळी या किडींच्या नियंत्रणासाठी,

(फवारणी ः प्रति १० लिटर पाणी)(हाय व्हॉल्यूम पंपासाठी)

- निंबोळी अर्क (५ टक्के) किंवा

- ॲझाडिरेक्टीन (३०० पीपीएम) ५० मिलि किंवा

- इमामेक्टीन बेन्झोएट (५ एसजी) ४.४ मिलि किंवा

क्लोरॲन्ट्रानिलीप्रोल (१८.५ टक्के एससी) २ ते ३ मिलि

(लेबलक्लेम आहेत.)

रोग नियंत्रण ः

१) मर रोग ः

- फ्युजॅरिअम ऑक्झिस्पोरम फॉरमा स्पेसीज उडम या बुरशीमुळे होतो.

- पिकाच्या मुळातील जल नलिका रोगाच्या प्रादुर्भावामुळे तपकिरी काळसर पडते.

- पाने पिवळसर पडून झाड वाळते.

- रोप तसेच फुलोरा ते शेंगा पक्व होण्याच्या अवस्थेत प्रादुर्भाव दिसून येतो.

२) कोरडी मूळकुज ः

- हा रोग रायझोक्टोनिया बटाटीकोला किंवा मायक्रोफोमीना या बुरशीमुळे होतो.

- अनियमित पाऊस, अवर्षण तसेच दिवसाचे तापमान ३० अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त राहिल्यास रोगाचा प्रादुर्भाव वाढल्याचे दिसून येतो.

- मुळे कोरडी व शुष्क होऊन कुजतात. परिणामी, मूळ कुजून झाड वाळते.

- प्रादुर्भावग्रस्त झाड उपटण्याचा प्रयत्न केल्यास, मुळे जमिनीत तशीच राहून वरील भाग हातात येतो.

व्यवस्थापन ः

मर रोग आणि कोरडी मूळकुज रोगाच्या व्यवस्थापनासाठी

- पिकांची फेरपालट करावी.

- लागवडीसाठी रोगप्रतिकारक वाणांची निवड करावी.

- रोगाची लक्षणे दिसताच,

ट्रायकोडर्मा २० ग्रॅम किंवा

बायोमिक्स (विद्यापीठ निर्मित उत्पादन) २० ग्रॅम किंवा

प्रति लिटर पाणी याप्रमाणे आळवणी करावी.

२) फायटोप्थोरा करपा रोग ः

- रोप अवस्थेत प्रादुर्भाव झाल्यास पाने व देठ करपतात.

- शाखीय वाढीच्या अवस्थेत उशिरा येणाऱ्या फायटोप्थोरा ब्लाइटमुळे खोडावर लंबगोलाकार टोकाकडे निमुळते झालेले राखेरी चट्टे पडतात.

- नंतर त्या जागी खात पडून खोडाचा भाग फुगतो.

- फांद्या व खोडावर प्रादुर्भाव झाल्यास, डिंकासारखा चिकट पदार्थ स्रवतो.

- खोड फांद्या तपकिरी होऊन करपतात.

व्यवस्थापन (आळवणी ः प्रतिलिटर पाणी)

- ट्रायकोडर्मा २० ग्रॅम किंवा

- बायोमिक्स (विद्यापीठ निर्मित उत्पादन) २० ग्रॅम किंवा

मेटीराम (५५ टक्के) अधिक पायरॅक्लोस्ट्रॉबीन (५ टक्के) (संयुक्त बुरशीनाशक) २ ग्रॅम

३) वांझ रोग ः

- हा विषाणूजन्य रोग पीजन पी स्टरीलिटी मोझॅक या विषाणूमुळे होतो.

- रोगाचा प्रसार एरिओफाइड माइट या कोळी किडीमुळे होतो.

- पानांवर गोलाकार पिवळे ठिपके, पिवळसर हिरवट चट्टे पडतात.

- झाडाची वाढ खुंटते.

- रोगग्रस्त झाडांना फुले व फळे लागत नाहीत.

व्यवस्थापन ः

- रोगग्रस्त झाडे उपटून नष्ट करावीत.

- गंधक २ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी.

- डॉ. ज्ञानदेव मुटकुळे, ९४२१७ १९३९२

- डॉ. प्रशांत सोनटक्के, ७५८८०८२१४३

(डॉ. जाधव हे प्रभारी अधिकारी, डॉ. मुटकुळे हे वरिष्ठ कीटकशास्त्रज्ञ, तर

डॉ. सोनटक्के हे वनस्पती रोग शास्त्रज्ञ म्हणून कृषी संशोधन केंद्र, बदनापूर येथे कार्यरत आहेत.)