Soil Health : केवळ कार्बन क्रेडिट नव्हे, मिळवा मातीचे आरोग्यही!

Soil Fertility : जागतिक पातळीवरील पर्यावरणतज्ज्ञ हे पर्यावरण आणि शेतीचा सांगड घालण्यासाठी कार्बन क्रेडिटचा विषय सातत्याने पुढे आणत असतात. मात्र शेतकऱ्यांच्या विविध सर्वेक्षणातून कार्बनच्या किमती या कागदावर किंवा अहवालामध्ये दर्शविलेल्या किमतीच्या तुलनेने फारच कमी असल्याची बाब ही पुढे येत असल्याचे डार्टमाउथ कॉलेजमध्ये झालेल्या अभ्यासातून पुढे आले आहे. या अभ्यासातून शेतकऱ्यांच्या शंकांना उत्तर देण्यासाठी केवळ पैसे पुरेसे ठरणार नाहीत, तर कार्बन क्रेडिटच्या माध्यमातून पुनरुत्पादक शेतीला चालना मिळाली पाहिजे. विशेषतः अनेक शेतकरी या विषयाकडे जमिनीची सुपीकता व मातीच्या आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून पाहत आहेत. त्यांना त्यांची शेतीचे कृषी रसायनांच्या कंपन्यांवरील वाढत चाललेले अवलंबित्वही तितकेच भेडसावणारे ठरत आहे.

गेल्या काही दशकांमध्ये अमेरिकन शेतकऱ्यांना अति उष्णता आणि दुष्काळ, अतिपाऊस, पूरस्थिती आणि मातीची होणारी धूप यांचा सामना करावा लागत आहे. वातावरणातील बदलांचा फटका त्यांच्या बहुतांश सर्व पिकांना बसत आहे. कृषी क्षेत्रातील मोठ्या कंपन्या कार्बन फार्मिंगकडे एक संधी म्हणून पाहत असून, त्यातून आर्थिक प्राप्तीसोबतच आपल्या जमिनीचे आरोग्य सुधारणे शक्य असल्याचा त्यांचा दावा असतो.

पुनरुत्पादक शेती (रिजनरेटिव्ह फार्मिंग) या पद्धतीमध्ये कमी किंवा शून्य मशागत तंत्र, वर्षभर शेतीत आच्छादन पिकांचा समावेश, शेतीला पशुपालनाची जोड आणि पिकांची फेरपालट यासारख्या अनेक तंत्राचा वापर केला जातो. याच पद्धती कार्बन क्रेडिटच्या प्रकल्पामध्येही वापरणे शक्य आहेत. त्यामुळे शेतकऱ्यांना मिळणारे क्रेडिटची खरेदी प्रदूषण करणाऱ्या कंपन्यांनी केल्यास शेतकऱ्यांनाही फायदा होईल.

जेव्हा शेतकऱ्यांशी बोलून या बाबत केलेले सर्वेक्षण व त्याचे निष्कर्ष अॅग्रिकल्चर अॅण्ड ह्युमन व्हॅल्यूजमध्ये प्रकाशित केले आहे. त्यात अनेक शेतकऱ्यांनी कार्बनच्या किमती या कागदोपत्री दाखविल्या जाणाऱ्या किमतीपेक्षा कमी असल्याचे सांगितले. जमिनीची सुपीकता वाढविण्याच्या दृष्टीने सेंद्रिय कार्बन अत्यंत महत्त्वाचा आहे. रासायनिक घटकांच्या वाढत्या किमतीमुळे उत्पादन खर्चात होत चाललेली वाढ आणि या कंपन्यावर वाढत असलेले अवलंबित्व यांचीही चिंता शेतकऱ्यांना भेडसावत असल्याचे डार्टमाऊथ येथील भूगोलाच्या प्रोफेसर सुझान फ्रेडबर्ग यांनी सांगितले.

महत्त्वाचे मुद्दे

या सर्वेक्षणात २०२२ -२३ मध्ये कान्सास आणि नेब्रास्का राज्यातील ८० पेक्षा अधिक शेतकऱ्यांच्या मुलाखती घेतल्या. हे बहुतांश मोठे शेतकरी असून, काहीशे एकरावर शेती आणि पशुपालन करत आहेत. या शेतकऱ्यांपैकी काही जण २० वर्षांपासून, तर काही नव्यानेच पुनरुत्पादक शेती करू लागले आहेत.

नव्याने ही शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांनी निविष्ठांच्या वाढत्या किमती, मातीची होणारी धूप याविषयी चिंता व्यक्त केली.

शेतामध्ये आच्छादन पिकांची लागवड, गांडुळांची वाढ आणि विशेषतः मातीतील उपयुक्त सूक्ष्म जिवांच्या वाढीसाठी वेगवेगळ्या उपाययोजना करणाऱ्या या शेतकऱ्यांनी मातीच्या आरोग्यातील सुधारणेमुळे रासायनिक खतांचा वापर कमी करावा लागत असल्याचे सांगितले. त्याचा फायदा जलसंवर्धनासाठी, कार्बन स्थिरीकरणासाठीही होतो.

मात्र या शेतकऱ्यांकडे अद्यापही तितक्या चांगल्या नजरेने पाहिले जात नाही. उलट हे आळशी शेतकरी असल्याचा ठप्पा त्यांच्यावर बसत असल्याची खंतही अनेकांनी व्यक्त केली.

शेताकडे परतलेले वेगवेगळे पक्षी, वन्यजीव यामुळे समाधानही वाटत असल्याचे ते सांगतात.

अर्थात, याबाबत शेतकऱ्यांचे सहायक गट (सपोर्ट ग्रुप) महत्त्वाचे ठरतात, असे फ्रेडबर्ग यांनी सांगितले.