Fruit Fly Control : फळमाशी नियंत्रणासाठी ‘रक्षक सापळा’

Mumbai News : डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाने फळमाशांना आकर्षित करून मारण्यासाठी एक रासायनिक सापळा नव्याने विकसित केला आहे. सापळ्यात एका आठवड्यात १२००पर्यंत नर फळमाशा आकर्षित करून मारण्यात आल्याची नोंद आहे. फळमाशी ही कीड असून, सर्व वेलवर्गीय फळभाज्या, काकडी, कारली, दोडका, पडवळ, भोपळा, घोसाळी, तोंडली, कलिंगड इ. आणि आंबा, पेरू, चिकू, बोर, द्राक्ष इत्यादी फळांचे नुकसान करते. हे नुकसान टाळण्यासाठी ‘रक्षक सापळा’ तयार केला आहे.

फळांच्या उपलब्धतेनुसार फळमाशीच्या अनेक पिढ्या वर्षभरात होत असतात. त्यामुळे फळभाज्यांचे ३० ते ६० टक्क्यांपेक्षा जास्त नुकसान होते. त्यात किडींचे नियंत्रण रासायनिक कीटकनाशकांच्या फवारणीद्वारे करणे अवघड आहे. कारण किडीच्या अळ्या फळांच्या आत असतात आणि कोश जमिनीत असतात.

फळभाज्यांची काढणी झाल्यानंतर अल्पावधीतच त्यांची विक्री करणे आवश्यक असल्यामुळे कीटकनाशकांचा अंश शिल्लक राहतो. फळमाशी नियंत्रणातील याच अडचणी लक्षात घेऊन विद्यापीठाने ‘रक्षक सापळा’ तयार केला आहे. त्याचा वापर करून फळमाशीचे नियंत्रण करणे सोपे जाईल, अशी माहिती पालघरच्या कृषी संशोधन केंद्राचे कीटकशास्त्रज्ञ डॉ. एल. के. गभाले यांनी दिली. रक्षक सापळ्याच्या वापरामुळे एका आठवड्यात १२०० फळमाशा मरण पावल्याची नोंद करण्यात आल्याची माहितीही गभाले यांनी दिली.

कोणता कालावधी महत्त्वाचा?

आंब्याच्या बागेत या सापळ्यांचा वापर फळे साधारण ६० ते ६५ टक्के तयार होण्याआधीपासून केला पाहिजे. कारण आंब्यावर फळमाशीचा प्रादुर्भाव त्याचवेळेस सुरू होतो. पेरू, चिकू, बोर आदींमध्ये फळमाशीचा प्रादुर्भाव फळ तयार होण्याच्या वेळेस होतो. फळमाशीच्या सापळ्यात ठेवलेले रासायनिक खाद्य एकदा ठेवल्यानंतर सहा ते सात आठवडे चालते; मात्र त्यानंतर परत दोन ते तीन मिली एवढेच खाद्य जाळीदार डब्यात ठेवलेल्या बोळ्यात घालावे.

फळमाशीच्या अंडी, अळी, कोष आणि माशी या चार अवस्था असतात. किडीची माशी आकाराने घरमाशी असते. फळमाशीची अंडी सुमारे १ मिमी लांब असून, रंगाने पांढरी असतात. कोश दोन्ही बाजूस निमुळते, रंगाने पिवळसर तांबूस असतात.

...असा करावा फळबागेत वापर

ज्या ठिकाणी फळमाशांचा प्रादुर्भाव असेल, अशा वेलवर्गीय फळभाज्यांच्या किंवा आंबा, पेरू, चिकू, बोर इत्यादी फळबागांमध्ये किंवा परसबागेत हा सापळा लावता येतो. सापळा मंडपात जमिनीपासून एक ते दोन फूट उंचीवर राहील, अशा प्रकारे ठेवावा. आंब्याच्या बागेमध्ये झाडांच्या उंचीप्रमाणे साधारण जमिनीपासून दोन ते तीन मीटर उंचीवर राहील, असा टांगावा.

सापळा जमिनीवर किंवा उंच मजनावर ठेवू नये. शक्यतो बागेच्या पूर्व बाजूस टांगावा. मोठ्या क्षेत्रावर बाग असल्यास साधारण एका हेक्टर जागेसाठी चार सापळे वापरावेत. बागेत सापळा ठेवल्यानंतर त्या ठिकाणी असणारे फळमाशीचे नर ताबडतोब आकर्षिले जातील. ते सापळ्याच्या प्रवेशद्वारातून आत जातील. जेथून वास येतो ते खाण्यासाठी धडपड करतील. हालचालींमध्ये बरणीच्या तळात असलेल्या द्रावणात पडून मारले जातील.