Sugarcane Disease : ऊसावरील पोक्का बोंग, तपकिरी तांबेरा रोगाचे नियंत्रण

डॉ. गणेश कोटगिरे, भरत पवार

Pokka Bong and Brown Tambera Disease : ऊस पिकामध्ये एकूण उत्पादन आणि साखर उतारा कमी होण्याची अनेक कारणे आहेत. त्यापैकी रोगांचा प्रादुर्भाव आणि वाढता प्रसार हे महत्त्वाचे कारण आहे.

या शिवाय रोगनियंत्रणाबाबत शेतकऱ्यांची उदासीनता, शिफारशीत नसलेल्या जातींची लागवड, हवामानातील बदल, खतांचा असंतुलित व अवेळी वापर, पाण्याचा कमी-अधिक वापर, किडींचा वाढता प्रसार आणि प्रादुर्भाव या बाबी देखील कारणीभूत आहेत. अशा विविध घटकांमुळे योग्य वातावरणनिर्मिती तयार होऊन रोगप्रसार आणि प्रादुर्भाव वाढतो.

पावसाळ्यात हवेत सापेक्ष आर्द्रतेचे प्रमाण जास्त असते. शेतात पाणी साचून राहिल्यामुळे मुळांची कार्यक्षमता घटलेली असते. तसेच हलक्या वालुकामय, मुरमाड जमिनीतून पिकास आवश्यक असणाऱ्या अन्नद्रव्यांचा निचरा होतो किंवा ती पाण्याद्वारे वाहून जातात.

त्यामुळे पिकाचे पोषण व्यवस्थित होत नाही. पीक अशक्त बनते. अशा परिस्थितीत ऊस पिकामध्ये अनेक रोगांचा प्रादुर्भाव होतो. अनुकूल स्थितीमुळे रोगाचा प्रसार तीव्रतेने होऊन पीक मोठ्या प्रमाणात बळी पडते.

सध्या महाराष्ट्रातील अनेक भागांत पोक्का बोंग रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. ऊस पिकाच्या पानांवर हवेद्वारे पसरणारे तपकिरी तांबेरा, पोक्का बोंग, तपकिरी ठिपके, आय स्पॉट (नयनाकृती दिसणारे ठिपके), झोनेट स्पॉट तसेच जमिनीतून पसरणाऱ्या मर रोग, कांडीकुज आणि मूळकुज या रोगांचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने आढळून येतो. रोग नियंत्रणासाठी रोगाची लक्षणांची माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. जेणेकरून रोगनियंत्रण करणे सोपे होते.

पोक्का बोंग

को ४१९, कोसी ६७१, व्हीएसआय ४३४,

को ८६०३२, एमएस १०००१ आणि कोव्हीएसआय ९८०५ या ऊस जाती या रोगास बळी पडतात.

सर्वच ऊस उत्पादक भागांमध्ये प्रादुर्भाव आढळतो. जास्त पाऊस पडणाऱ्या प्रामुख्याने दक्षिण महाराष्ट्रातील भागात आर्द्रतेचे प्रमाण हवेत जास्त काळ राहिल्याने या रोगाचे प्रमाण जास्त असते.

पावसाळा संपण्यापूर्वी वळीव स्वरूपाचा पाऊस झाल्यानंतर रोगाचा प्रादुर्भाव उसाच्या पोंग्यात किंवा कोवळ्या पानांवर दिसून येतो.

लक्षणे

पानावर आणि कांड्यावर रोगाची लक्षणे दिसून येतात. रोगकारक बुरशीची लागण झाल्यावर सुरवातीस तिसऱ्या व चौथ्या पानांच्या बेचक्यात (पानाच्या व देठाच्या जोडाच्या ठिकाणी) पांढरट पिवळसर पट्टे दिसून येतात. पानांवर सुरकुत्या पडून पाने आकसतात, त्यांची लांबी घटते.

रोगाच्या जास्त तीव्रतेमध्ये पाने सडतात, कुजतात व नंतर गळून पडतात किंवा एकमेकांत गुरफटतात.

काहीवेळा पोंगा मर किंवा शेंडाकुज दिसून येते. रोगग्रस्त कांड्यांवर कांडीकाप (नाईफ कट) सारखी लक्षणे दिसून येतात.

प्रसार

प्राथमिक प्रसार हवेमार्फत, तर दुय्यम प्रसार पाणी, पाऊस व कीटकांद्वारे होतो.

नियंत्रणाचे उपाय

प्रादुर्भावग्रस्त शेतातील शेंडेकुज झालेले व पांगशा फुटलेले ऊस शेतातून वेगळे काढून जाळून नष्ट करावेत.

माती परीक्षणानुसार योग्य प्रमाणात योग्य वेळी रासायनिक खतांच्या मात्रा द्याव्यात.

रासायनिक फवारणी (प्रमाण ः प्रतिलिटर पाणी)

कॉपर ऑक्झिक्लोराइड (०.२ टक्का) २ ग्रॅम किंवा

मॅन्कोझेब (०.३ टक्का) ३ ग्रॅम

यापैकी एका बुरशीनाशकाची १० दिवसांच्या अंतराने स्टिकरसह २ ते ३ फवारण्या कराव्यात.

तपकिरी तांबेरा

या रोगामुळे ऊस पिकाचे सुमारे ४० टक्क्यांपर्यंत नुकसान होऊ शकते.

को ४१९, कोसी ६७१, कोव्हीएसआय ९८०५, को ९२००५, एमएस १०००१, व्हीएसआय ४३४ आणि कोएम ०२६५ या जाती रोगास जास्त बळी पडतात. तर अलीकडे को ८६०३२ या ऊस जातीवर देखील प्रादुर्भाव दिसून आला आहे.

स्फुरद व पालाशचे प्रमाण जास्त असलेल्या जमिनीत ऊस लागवड केल्यास रोगाची तीव्रता जास्त आढळून येते.

पावसाळ्यात हवेत वाढणारी आर्द्रता आणि तापमान या बाबी रोगकारक बुरशीच्या वाढीसाठी आणि प्रसारासाठी पोषक असतात.

लक्षणे

सुरुवातीस पानाच्या खालील बाजूस लहान व लांबट पिवळे ठिपके दिसून येतात. कालांतराने ठिपक्यांची लांबी वाढून त्यांचा रंग लालसर तपकिरी किंवा तपकिरी होतो. ठिपक्यांचा भाग बुरशीच्या आणि बिजाणूंच्या वाढीमुळे फुगीर होतो. त्यामुळे पानांचा ठिपक्यालगत भाग फुटून त्यातून नारिंगी किंवा तांबूस-तपकिरी रंगाचे बीजाणू बाहेर पडतात.

रोगग्रस्त पानाच्या पृष्ठभागावरून बोट फिरवल्यास बिजाणूची पावडर सहजपणे बोटास चिकटते.

पावसाळ्यानंतर ढगाळ वातावरण, जास्त आर्द्रता व थंड हवा असताना प्रादुर्भाव व प्रसार जास्त होतो.

रोगप्रसार

हवा, पाणी, पाऊस व कीटकांद्वारे होतो.

नियंत्रणाचे उपाय

जास्त प्रादुर्भाव असणाऱ्या भागात कोव्हीएसआय ०३१०२, व्हीएसआय ०८००५ या मध्यम रोगप्रतिकारक जातींची लागण करावी.

माती परीक्षणानुसार खतांची मात्रा योग्य वेळी द्यावी. नत्रयुक्त खते तसेच इतर खतांची मात्रा उशिरा देऊ नये.

पावसाळ्यात शेतातून अतिरिक्त पाण्याचा निचरा होईल अशी व्यवस्था करावी.

रासायनिक नियंत्रण

(फवारणी : प्रतिलिटर पाणी)

प्रॉपिनेब (०.२५ टक्के) २.५ ग्रॅम किंवा मॅन्कोझेब (०.३ टक्के) ३ ग्रॅम

या बुरशीनाशकांच्या १० दिवसांच्या अंतराने स्टिकरसह २ ते ३ फवारण्या कराव्यात.

रोगाचा जास्त प्रादुर्भाव असेल तर फवारणीपूर्वी रोगग्रस्त आणि वाळलेली पाने शेताबाहेर काढावीत.

डॉ. गणेश कोटगिरे, ९९६०८ ३३३०१ (ऊस रोगशास्त्र विभाग, वसंतदादा शुगर इन्स्टिट्यूट, मांजरी (बु.) जि. पुणे)