Community Science Course : ‘कम्युनिटी सायन्स’ अभ्यासक्रमातून करिअर संधी

डॉ. जया बंगाळे

कृषी विषयांतर्गत असणारा सामुदायिक विज्ञान हा चार वर्षांचा व्यावसायिक अभ्यासक्रम आहे. इयत्ता १२ वी नंतर हा अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर विद्यार्थ्यांना बी.एसस्सी. (ऑनर्स) कम्युनिटी सायन्स ही पदवी प्राप्त होते. विद्यार्थ्याने इयत्ता १२ वी (विज्ञान) उत्तीर्ण किंवा तत्सम परीक्षा याबरोबरच सक्षम विभागाकडून आयोजित करण्यात आलेली एमएचटी सीईटी/जेईई/नीट सामायिक प्रवेश परीक्षा दिलेली असणे अनिवार्य आहे. या अभ्यासक्रमासाठी मुला-मुलींना प्रवेश खुला असून शासनाने जाहीर केलेल्या सर्व शिष्यवृत्तीचा लाभ पात्र विद्यार्थ्यांना दिला जातो.

अभ्यासक्रमातील विषय

चार वर्षांच्या अभ्यासक्रमांतर्गत अन्न व पोषण, मानव विकास व कौटुंबिक अभ्यास, रिसोर्स मॅनेजमेन्ट व कन्झुमर सायन्स, अॅपरल अॅन्ड टेक्स्टाFल सायन्स, विस्तार शिक्षण व संदेशवहन व्यवस्थापन या प्रमुख क्षेत्रातील पायाभूत विषय,ऐच्छिक विषय, कौशल्यवृद्धी अभ्यासक्रम आहे.

विद्यार्थ्यांच्या आवडीनुसार MOOCs, NPTEL, Coursera, SWAYAWयासारख्या मान्यताप्राप्त पोर्टलवरील ऑनलाइन विषय, इंटर्नशिप, कृषी विषयाशी निगडित इतर शाखांच्या विषयांबरोबरच मूल्यवर्धित व क्षमता वाढीसाठी व उद्योजकता विकासाकरिता आवश्यक विषयांचा अंतर्भाव आहे.

अॅग्रो इन्फॉर्मेटिक्स अॅन्ड आर्टिफिशियल इन्टेलिजन्स, कॉम्प्युटर एडेड इन्टेरिअर डिझायनींग, कॉम्प्युटर अॅप्लिकेशन इन अर्ली चाइल्डहूड एज्युकेशन विषयांचा समावेश अभ्यासक्रमामध्ये आहे.

पूर्व - प्राथमिक शिक्षण क्षेत्रातील संधी

लहान बालकांच्या शिक्षणास विशेष महत्त्व देण्यात आले आहे. या अभ्यासक्रमात दर्जेदार पूर्वप्राथमिक शिक्षणाविषयी विद्यार्थ्यांना पारंगत केले जाते.

उच्च शिक्षणाच्या व स्पर्धा परीक्षांसाठी संधी

या अभ्यासक्रमाचे पदवीधर एमबीएसाठी पात्र असून त्यांना नॅशनल अॅकॅडमी ऑफ अॅग्रिकल्चरल रिसर्च मॅनेजमेंट संस्थेतून बिझनेस ॲडमिनिस्ट्रेशन पदव्युत्तर अभ्यासक्रम या व्यतिरिक्त स्पेशल एज्युकेटर, स्पीच थेरपी, क्लिनिकल न्यूट्रिशन, क्लिनिकल सायकॉलॉजी, बाल व कौटुंबिक समुपदेशन, इंटेरिअर डिझायनिंग, फॅशन डिझायनिंग, स्कूल कॉउन्सलर इ. डिप्लोमा अभ्यासक्रम.

अभ्यासक्रमाचे पदवीधर एमपीएससी, यूपीएससी व इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी पात्र आहेत.

स्वायत्त व आंतरराष्ट्रीय संस्थामधील संधी

किशोर न्यायालय (JJB), केंद्रीय समाज कल्याण मंडळ, राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (NCERT), राष्ट्रीय सहकार्य व बालविकास संस्था (NIPCCD), युनिसेफ, युएनडीपी, युएसडी, एफएओ, डब्ल्यूएचओ यासारख्या संस्थामध्ये करिअर संधी.

आव्हानात्मक क्षेत्रात कार्य करण्यास वाव

ज्येष्ठ नागरिकांसाठी डे केअर होम तथा त्यांच्या स्वत:च्या घरीच त्यांच्या घ्यावयाच्या काळजी विषयक सेवा, कुटुंबातील दिव्यांग बालके/व्यक्ती यांच्यासाठी विशेष सेवा व इंटरव्हेन्शन क्षेत्रामध्ये संधी.

कम्युनिटी सायन्स अभ्यासक्रम हा कृषी विद्यापीठातील इतर पदवी अभ्यासक्रमाशी समतुल्य आहे. बी.एस्सी. (होम सायन्स) पदवीधारकांना उपलब्ध असणाऱ्या नोकरीच्या संधी बी.एस्सी. (ऑनर्स) कम्युनिटी सायन्स पदवीप्राप्त उमेदवारांना उपलब्ध आहेत.

करिअर संधी

शासकीय, निमशासकीय तथा अशासकीय स्तरावर विविध क्षेत्रातील संस्था जसे की जिल्हा रुग्णालय, दवाखाना, क्रिडा कार्यालय, व्यायामशाळा, वसतिगृहे, केंद्रीय राखीव पोलीस दल, रेल्वे विभाग इत्यादी ठिकाणी आहारतज्ज्ञ; याबरोबरच महिला व बाल विकास अधिकारी, प्राध्यापक, शिक्षक, प्रशिक्षक, प्रशासकीय अधिकारी, शास्त्रज्ञ, बिहेव्हीयर मॉडिफिकेशन थेरपिस्ट, आयसीडीएस पर्यवेक्षक, सामाजिक कार्यकर्ते, बँक तथा भारतीय आयुर्विमा महामंडळ, इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ पब्लिक हेल्थ (IIPH) आयसीएमआर - एनआयएन इत्यादी संस्थामध्ये कार्य करण्याची संधी.

स्किल इंडिया मिशनला अनुसरून स्टार्टअपला वाव. विद्यार्थ्यांना स्वत:च्या दर्जेदार पूर्व प्राथमिक शाळा, पाळणाघर, आहार सल्ला केंद्र, बाल मार्गदर्शन व समुपदेशन केंद्र, इंटेरीअर डिझायनिंग, बेकरी व कन्फेक्शनरी युनिट, कॅन्टीन, मेस, बुटीक, हॅन्डीक्राप्टस युनिट, इव्हेंट मॅनेजमेंट, फॅशन डिझायनिंग यासारखे व्यवसाय सुरु करण्यासाठी सक्षम केले जाते.

अन्न प्रक्रिया व साठवणूक, हेल्थ क्लब, लॅन्डस्केप प्लॅनिंग, फर्निचर डिझायनिंग, निवासस्थाने, व्यावसायिक संस्था व दवाखाने, मॉल्स आदींसाठी गार्डन डिझायनिंग, पुष्प रचना, पुष्पगुच्छ निर्मिती, गिफ्ट पॅकेजिंग, इको टुरीझम, बालकांसाठी शैक्षणिक साहित्य व खेळणी निर्माण, हाऊस किपींग, पत्रकारिता, व्हिडिओग्राफी, तथा मार्केटिंग यासारख्या अभिनव क्षेत्रात संधी.

: www.mcaer.org

- डॉ.जया बंगाळे, ७५८८०८२०५६

(सहयोगी अधिष्ठाता व प्राचार्य, सामुदायिक विज्ञान महाविद्यालय, परभणी)