कांकरेड गोपालनासह मूल्यवर्धित उत्पादनेही

नाशिक जिल्ह्यातील मखमलाबाद येथील संजय ताडगे यांनी शास्त्रीय व व्यावसायिक दृष्टिकोनातून कांकरेज या देशी गोपालनाचा आदर्श तयार केला आहे. दुग्धजन्य पदार्थ, गोमूत्र व शेणाचे मूल्यवर्धन करून विविध उत्पादनेनिर्मिती व त्यास सक्षम बाजारपेठही मिळवली आहे.   नाशिक जिल्ह्यातील मखमलाबाद येथील संजय ताडगे यांचे वडील सुकदेव व आई कमल शेती व पारंपरिक दुग्ध व्यवसाय करायचे. देशी गोवंशावर त्यांचे विशेष प्रेम होते. हीच प्रेरणा संजय यांना मिळाली. महाराष्ट्र एसटी परिवहन मंडळात त्यांनी २६ वर्षे नोकरी केली. सन २०१८ मध्ये स्वेच्छानिवृत्ती घेत देशी गोपालन पूर्णवेळ व पूर्ण क्षमतेने करण्याचे त्यांनी ठरवले. कुटुंबीयांचा कडाडून विरोध झाला. तरीही डॉ. प्रशांत योगी यांचे शास्त्रीय मार्गदर्शन घेत जिद्दीने व्यवसायात आगेकूच केली. विविध ठिकाणी देशी गोवंश संगोपन प्रशिक्षण घेतले. व्यवसाय आधारित उत्पादनांची बाजारपेठ, जोखीम, आर्थिक ताळेबंद यांचा अभ्यास केला.   ‘कांकरेज’ची निवड  कांकरेज हा देशी गोवंश गुजरातमधील कच्छ रणभागात मोठ्या प्रमाणात आढळतो. प्रेमळ, सशक्त व दररोज सात लिटर दूध देण्याची क्षमता अशी तिची वैशिष्ट्ये आहेत. हा अभ्यास करून भांडवल उपलब्धतेनुसार बनासकंठा व भूज येथे जाऊन १५ जातिवंत गाभण कांकरेज गायींची प्रति ४५ हजार रुपयांप्रमाणे खरेदी केली. नैसर्गिक रेतनासाठी दांतीवाडा कृषी विद्यापीठांच्या ‘कांकरेज गोवंश संशोधन व संवर्धन केंद्रातून ५५ हजार रुपये किमतीचा जातिवंत नंदी आणला.  सुकमल देशी गोसंवर्धन  

व्यवस्थापनातील ठळक बाबी  

चारा व पशुखाद्य व्यवस्थापन  

उत्पादने  ‘बिलोना’ पद्धतीने तूपनिर्मिती :  मातीचे भांडे, चुलीच्या उष्णतेवर दूध कोमट करून विरजण लावून दही, लोणी या प्रक्रियेतून तूपनिर्मिती केली जाते. ३० लिटर दुधापासून एक किलो तूप बनते.   शेण-गोमूत्राचे मूल्यवर्धन  

ब्रँडिंग, थेट विक्री  

गोवंश सुधारण्यावर भर   व्यवसायाची वार्षिक उलाढाल २५ लाखांपर्यंत नेली आहे. मात्र जातिवंत कालवड पैदास कार्यक्रम हा अर्थकारणाचा उद्देश ठेवून कामकाज सुरू आहे. रेतनासाठी जातिवंत नंदीचा वापर तीन वर्षे केला जातो. जन्मलेल्या वासराला पहिले दोन महिने भरपूर दूध पाजले जाते. गाय जितकी समाधानी तितकी दूध अधिक देते असे संजय सांगतात. २४ महिने पूर्ण झाल्यानंतर कालवडीचे रेतन केले जाते.   कुटुंबाला लागला लळा 

- संजय ताडगे  ९४२१९३८८८८