पक्षी,पर्यावरण,शेती संवर्धनाचा उपक्रम...

पाच वर्षापूर्वी औरंगाबाद शहरातील संदीप भाले यांनी “एचटूओ अँड सॉईल, एन्व्हारमेंट रिसर्च फाऊंडेशन”ही स्वयंसेवी संस्था स्थापन केली. पक्षी संरक्षण आणि संगोपन, पर्यावरण संवर्धन आणि शेती विकासामध्ये ही संस्था कार्यरत आहे. आज जागतिक चिमणी दिनानिमित्त या संस्थेच्या विविध उपक्रमांची ओळख... सृष्टीतील प्रत्येक घटक हा निसर्ग आणि पर्यावरणाचा महत्त्वाचा घटक. यात विविध वृक्ष, प्राणी, पक्षी, नदी, नाले, पर्वत या सर्वांचे महत्त्वाचे स्थान अबाधित आहे. परंतु मनुष्याच्या प्रगतीच्या नावाखाली या निसर्गसाखळीला बाधा येत आहे. आपली पूर्वीची जीवनशैली चिमणी आणि पक्षांना पूरक होती. त्यांना सहज अन्न मिळत होते. मात्र २० ते २५ वर्षात हे सगळं बदललं. पूर्वी वाड्यांमध्ये, कौलारू घरांमध्ये राहण्यासाठी मोकळी जागा असायची. आता सिमेंटच्या जंगलात चिमण्यांना राहता येईल एवढीही जागा शिल्लक नसते. किडनाशकांच्या अति वापरामुळे छोट्या किडी, मुंग्या नाहीशा होत आहेत. त्यामुळे चिमण्यांना अन्न मिळणे कठीण झाले आहे. जिथे दाट झाडे आहेत तेथेच चिमण्यांचा चिवचिवाट ऐकायला मिळतो. चिमणी वाचवा अभियान  चिमण्यांवर संकटांची वेळ आलेली असताना औरंगाबाद शहरातील ‘स्पॅरोमॅन’ म्हणून ओळख असणाऱ्या संदीप दिनकर भाले यांनी ‘चिमणी वाचवा हे अभियान गेल्या पाच वर्षापासून सुरू केले. पर्यावरणप्रेमी संदीप भाले यांनी पाच वर्षापूर्वी “एचटूओ अँड सॉईल एन्व्हारमेंट रिसर्च फाउंडेशन ही संस्था स्थापन केली. या संस्थेतर्फे शेतकऱ्यांना माफक दरात माती, पाणी परिक्षण, शेती सल्ला, औरंगाबाद परिसरात वृक्षारोपण, शालेय विद्यार्थांसाठी पर्यावरण पूरक उपक्रम राबविले जातात. संदीप भाले हे या संस्थेचे सचिव म्हणून काम पाहत आहेत तर सुमीत भाले हे संस्थेचे अध्यक्ष आहेत. अशी झाली सुरवात चिमणी संवर्धनाबाबत जनजागृती व्हावी म्हणून २०१० पासून २० मार्च हा जागतिक स्तरावर चिमणी दिवस साजरा केला जातो. यासंदर्भाने संदीप यांनी चिमण्यांच्या घटत्या संख्येबाबत काय उपाय करता येईल याबाबत विविध संकेतस्थळावर माहिती शोधली. यातून लक्षात आले की, चिमण्या भिंतीमधील जागा, पोटमाळा, बाल्कनी, भिंतीचा कोपरा शोधतात. मात्र शहरीकरणात पारंपरिक घरांची जागा फ्लॅट आणि काचेच्या इमारतींनी घेतली आहे. त्यामुळे चिमण्यांना घरटी बांधायला जागा शिल्लक नाही. चिमणीसाठी बनविले घरटे 

घर तेथे घरटे उपक्रम चिमणीच्या रक्षणासाठी संस्थेने 'घर तिथे घरटे ' हा उपक्रम राबवला आहे.' ना नफा ना तोटा ' तत्त्वावर घरट्यांची विक्री केली जाते. सुमीत भाले, आनंद लंगोटे, नितीन सोनगीरकर, वैशाली कुलकर्णी, गीतांजली भाले, वैशाली पवार, संदीप भाले असे सातजण बचत गटाच्या सहकार्याने चिमणीसाठी घरटी तयार करतात. गेल्या पाच वर्षात औरंगाबाद शहरात त्यांनी १४ हजार घरट्यांचे वाटप केले आहे. औरंगाबाद शहरातील विविध शाळा, महाविद्यालये, वसाहती, सरकारी कार्यालयात जाऊन ते जनजागृती करतात. लोकांना घरटी देऊन चिमण्यांचे संरक्षण करण्याचा संदेश देत असतात. शाळेतून रॅली काढून पर्यावरणाची माहिती देत मुलांमध्ये जनजागृतीचे कामही सुरू आहे. आत्तापर्यंत संस्थेसोबत पाच हजार स्वयंसेवक जोडले गेले आहेत. असे बोलवा चिमण्यांना....

टाकाऊपासून टिकावू

चिमणी कमी झाल्याचे परिणाम  चीनमध्ये ज्या भागात भाताचे पीक जास्त प्रमाणात घेण्यात येत असे तेथील लोकांनी तक्रार केली की, चिमण्यांचे प्रमाण अधिक असल्यामुळे आमच्या पीक उत्पन्नात घट होत आहे. यावर इलाज म्हणून या भागातील सर्व चिमण्या मारण्याचे आदेश देण्यात आले. काही पर्यावरण प्रेमींनी याला विरोध केला, पण विरोध न जुमानता आदेशाची अंमलबजावणी झाली. त्यानंतर भरघोस पीक येईल अशी लोकांची अपेक्षा होती. पण ही अपेक्षा फोल ठरली कारण भात पिकावर अळ्या आणि कीटकांचे प्रमाण खूप वाढले. किडीच्या प्रादुर्भावामुळे अर्ध्यापेक्षा अधिक उत्पन्न कमी झाले. यावरून अन्नसाखळीमध्ये चिमणी किती महत्त्वाची आहे हे सिद्ध झाले. शेतीमधील विविध पिकांवर अळ्या आणि किडींचा प्रादुर्भाव होत असतो. या किडींच्या नियंत्रणासाठी चिमणी, साळुंखी, कोतवाल, बगळे, कावळे असे कितीतरी पक्षी प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्षरीतीने किडींना आपले भक्ष्य बनवून शेतकऱ्याचे पीक वाचविण्यासाठी मदत करतात. यावर कृषी संशोधन केंद्रात प्रयोग झाले आहेत. म्हणूनच शेतात पक्षी थांबा लावण्याची शिफारस आहे. यावर पक्षी बसून किडींना सहज पकडू शकतो. संपर्क  -संदीप भाले,९७६४२८८७१२ (औरंगाबाद) -उत्तम सहाणे, ७०२८९००२८९ (डहाणू, पालघर) ( लेखक कृषी विज्ञान केंद्र, कोसबाड हिल, ता. डहाणू,जि.पालघर येथे कार्यरत आहेत)