कोकरांच्या वेगवान वाढीसाठी मिल्क रिप्लेसर केले तयार

मेंढ्यांच्या मांसाला वाढणारी मागणी पुरवण्यासह कोकरांची वेगवान वाढ आणि प्रतिकारशक्ती पुरवण्यासाठी कर्नाटक राज्यातील बेंगळुरू येथील राष्ट्रीय पशू पोषकता आणि शरीरशास्त्र संस्थेच्या संशोधकांनी दुधाला पर्यायी पूरक आहार (मिल्क रिप्लेसर सप्लीमेंट) तयार केला आहे. प्रति किलो मिल्क रिप्लेसर दिल्यानंतर कोकराचे वजन १.५ ते २ किलोपर्यंत वाढत असल्याने आर्थिकदृष्ट्या ४५० रुपयांपर्यंत प्राप्ती शेतकऱ्यांना होते. मेंढीच्या मांसाची मागणी वाढत असून, शहरी आणि अर्धशहरी भागामध्ये त्याची किंमत ३०० ते ३५० रुपये प्रति किलो पर्यंत पोचली आहे. यामुळे सामान्यतः केवळ भटक्या जमातीपुरतीच पाळली जाणारी मेंढ्यांचे पालन स्थानिक शेतकरीही करू लागले आहेत. मेंढ्यांच्या उत्तम जाती आणि संतुलित आहाराकडेही त्यांचे लक्ष वेधले जात आहे. कोकरू अवस्थेमध्ये पोषक आहाराच्या अभावामुळे पिल्लांची प्रतिकारशक्ती कमी राहून विविध रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो. परिणामी पिल्लांच्या वजनामध्ये घट येते. त्याच प्रमाणे या अवस्थेत मरतुकीचे प्रमाणही अधिक राहते. पुढे अशा मेंढीचा वाढीचा वेग, पुनरुत्पादन आणि दूध देण्याची क्षमता कमी राहते. गर्भावस्थेच्या पूर्व काळामध्ये (९० ते १०० दिवस) वजन कमी राहिल्याने पुढील पिढ्याही अशक्त जन्मण्याचा धोका राहतो. या साऱ्या समस्या कमी करण्याच्या उद्देशाने मेंढी पालनामध्ये पिल्लाच्या जन्मानंतरच्या वाढीचा वेग वाढवण्यासाठी भारतीय कृषी संशोधन संस्थेच्या बेंगळुरू (कर्नाटक) येथील राष्ट्रीय पशू पोषकता आणि शरीरशास्त्र संस्थेच्या संशोधकांनी दुधाला पर्यायी पूरक आहार (मिल्क रिप्लेसर सप्लीमेंट) तयार केला आहे. हा आहार उत्तम दर्जाच्या व अधिक पचनीय अशा कच्च्या मालापासून बनवण्यात येतो. दर्जा उत्तम ठेवतानाच त्याची किंमत किमान पातळीवर ठेवण्याचा त्यांचा प्रयत्न होता. मिल्क रिप्लेसरचा गर्भावस्थेच्या पूर्व स्थितीमध्ये वापरण्याची पद्धत व नेमके प्रमाण ठरविण्यासाठी बेंगळुरू येथील संस्थेमध्ये आणि प्रत्यक्ष शेतकऱ्यांच्या शेतामध्ये कोकरांवर प्रयोग आणि चाचण्या घेण्यात आल्या. विशेषतः या भागामध्ये लोकप्रिय असलेल्या नारी सुवर्णा या मेंढी जातीवर प्रयोग करण्यात आले. इथे या मेंढ्यांचे प्रमाण अधिक आहे. तसेच तिच्यामध्ये जुळी पिल्ले देण्याचे प्रमाण अधिक असल्याने पिल्लावस्थेमध्ये दुधाची व पोषक घटकांची कमतरता भासते. अशा पिल्लांसाठी संस्थेकडून शेतकऱ्यांना मिल्क रिप्लेसर देण्यात आले. ते देण्याची नेमकी पद्धत शिकवण्यात आली.

पूरक खाद्यांचे अर्थशास्त्र  प्रति किलो मिल्क रिप्लेसर दिल्यानंतर कोकराचे वजन १.५ ते २ किलोपर्यंत वाढले. मिल्क रिप्लेसरचा प्रति किलो खर्च १५० रुपये होता. तर वाढलेल्या वजनांचे बाजारमूल्य गृहित धरल्यास ते सरासरी दीड किलो वजनासाठी साधारणपणे ४५० रुपये इतके होते. प्रति किलो मांसाचा ३०० रुपये धरण्यात आला आहे.