भातपिकात वाढीच्या अवस्थेत येणारी नत्राची कमतरता ही केवळ अतिवृष्टीमुळेच होत नाही, तर त्यासाठी युरिया ब्रिकेटचा वापर न करणे, खते फोकून देणे आदी कारणांमुळेही निर्माण होते. नत्र, जस्त व बोरॉन आदी अन्नद्रव्यांच्या कमतरतांची लक्षणे जाणून घेऊन उपाययोजना कराव्यात.   

नत्राचे व्यवस्थापन 

भातपिकात ब्रिकेट खताऐवजी वरखते दिल्यास ती अति पावसामुळे वाहून जातात. त्यामुळे नत्राची कमतरता जाणवते. काही ठिकाणी शेतकरी भात हिरवा दिसण्यासाठी सतत नत्रयुक्त खते टाकताना दिसून येते. त्यामुळे भात पिकाची अतिरिक्त शाकीय वाढ होऊन कीड व रोगाचा प्रादुर्भाव वाढतो.   

कमतरतेची लक्षणे

नत्राची कमतरता असल्यास पानाचा रंग पिवळसर किंवा फिकट हिरवा होतो. पानातील हरीतद्रव्ये कमी होते. भात पिकास खते फोकून दिले असल्यास अशा ठिकाणी नत्राची कमतरता दिसून येते.   

उपाययोजना 

जस्ताचे व्यवस्थापन 

अति पावसाच्या प्रदेशात जमिनीची जास्त धूप होते. सुपीक माती वाहून गेल्यामुळे जस्ताची कमतरता दिसून येते.   

कमतरतेची लक्षणे : जमिनीत जस्ताची कमतरता असल्यास भातपिकाच्या जुन्या पानावर तपकिरी पट्टे उमटतात. नवीन पानाच्या देठाजवळ पान वाळल्यासारखे दिसते. सुरवातीला लाल तपकिरी चट्टे उमटतात, नंतर संपूर्ण पान वाळते. काही ठिकाणी सुरवातीच्या काळात पिकाची वाढ खुंटलेली दिसून येते.  

उपाययोजना :  

बोराॅनचे व्यवस्थापन 

 जास्त पावसाच्या प्रदेशात ग्रॅनाईट खडकापासून निर्मिती झालेल्या जमिनीत बोराॅन हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य क्षारासोबत संयोग होऊन वाहून जात असते. अशा ठिकाणी बोराॅनची कमतरता जाणवते.   

कमतरतेची लक्षणे 

बोराॅनच्या कमतरतेमुळे कळीचा रंग फिक्कट हिरवा होतो. वाढणारी कळी मरते. परागकणाची निर्मिती कमी होते. परिणामी फलधारणा कमी होऊन उत्पादनात घट येते. भात पिकात ओंबी तयार होण्याच्या वेळी बोराॅनची कमतरता असल्यास ओंबी तयार होण्याचे प्रमाण कमी होते. तसेच पोचट दाण्याचे प्रमाण वाढते.  

उपाययोजना :

जमिनीत बोराॅनची कमतरता असल्यास पिकास चिखलणीच्या वेळेस प्रतिहेक्टरी ५ किलो बोरॅक्स शेणखतातून द्यावे. तसेच बोरीक अॅसिड १ ग्रॅम प्रतिलिटर पाणी (०.१ टक्‍का) या प्रमाणात फवारणी करावी.

संपर्क : सुरेश परदेशी, ७५८८०५२७९३

(विभागीय कृषी संशोधन केंद्र, इगतपुरी, जि. नाशिक)