बीजोत्पादित केलेल्या बियाणांची उगवण क्षमता प्रमाणाकापेक्षा कमी असल्यास बीजोत्पादन नापास होऊ शकते. प्रमाणकापेक्षा जास्त उगवण असलेले बियाणेच पेरणीसाठी वापरावे. येत्या हंगामात पेरणीसाठी वापरण्यात येणाऱ्या बियाणांची उगवणक्षमता, आनुवंशिकता आणि भौतिक शुद्धता याबाबत माहिती घेणे आवश्यक आहे. बियाणांची उगवणक्षमता व शुद्धता न तपासता बियाणे पेरणीसाठी वापरल्यास त्यांची उगवण चांगली होत नाही. काही शेतकरी त्यांच्याकडील मागील हंगामातील धान्य पेरणीसाठी वापरतात. धान्य आणि बियाणे यातील मुख्य फरक म्हणजे बियाणे शुद्ध आणि उगवणक्षम असते तर धान्य म्हणून वापरलेले बियाणे शुद्ध आणि उगवणक्षम असतेच असे नाही. पेरणीसाठी चांगल्या प्रतीचे बियाणे वापरल्यास अपेक्षित मिळते.

बियाण्याचे परीक्षण आणि उगवण बियाणे पेरणीसाठी वापरताना त्याची उगवण क्षमता, शुद्धता, इतर जातींच्या पिकांची भेसळ, रोगट किंवा फुटके बियाणे याकडे दुर्लक्ष केले जाते. अशा बियाणांचा पेरणीसाठी वापर केल्यामुळे उगवण चांगली होत नाही, त्यामुळे पेरणीचा हंगाम वाया जाण्याची शक्यता असते. बियाणे उगवण क्षमता तपासणी

उगवणक्षमता तपासण्याच्या पद्धती  शोष कागदाचा वापर लहान आकाराच्या बियाण्यांची उगवण क्षमता तपासण्यासाठी याचा वापर केला जातो. एका काचेच्या प्लेटमध्ये खाली कापसाचा पातळ थर ठेवून त्यावर शोष कागद ठेवला जातो. त्यावर पाणी टाकून ओले केले जाते. पाणी जास्त झाल्यास ते निथळून घ्यावे. अशा प्लेटमध्ये बी मोजून ठेवावे. त्यावर झाकण ठेवून ओलावा टिकून राहिल याची काळजी घ्यावी. या प्लेट उगवण कक्षामध्ये (जर्मीनेटर) ठेवाव्यात किंवा चांगल्या प्रकारे आद्रता (७० टक्के पेक्षा जास्त) असलेल्या बंद खोलीत ठेवल्या तरी चालते.

कागदामध्ये बियाणे ठेवून तपासणी  उगवणक्षमता तपासण्यासाठी विशिष्ट प्रकारच्या ओल्या केलेल्या कागदामध्ये (टॉवेल पेपर) बी मोजून ठेवावे. कागद गोल गुंडाळी करून त्यावर मेणकागद (वॅक्स पेपर) खालील ३/४ भागास गुंडाळावा. त्यास उगवणीसाठी आवश्यक असणाऱ्या तापमान आणि आद्रता असलेल्या जर्मीनेटरमध्ये ठेवावे. ओले कागद बोटाने दाबले असता बोटाभोवती पाणी दिसणार नाही इतकाच कागद ओला असावा. वाळूचा वापर  कुंडी किंवा ट्रेमध्ये ओली वाळू घेऊन त्यात १ ते २ सेंमी खोलीवर समान अंतरावर मोजून बी ठेवावे. बियांच्या आकारमानावर वाळूचा ओलेपणा ठरवावा. या कुंड्या जर्मीनेटरमध्ये उगवणीसाठी ठेवाव्यात. उगवणीसाठी बियाणे एक समान अंतरावर ठेवावे. ओलाव्याचे प्रमाण योग्य राहील याची काळजी घ्यावी. उगवणीसाठी आवश्यक असणारे तापमान आणि आद्रता राखण्याचा प्रयत्न करावा. साधारणपणे ८ ते १० दिवसांत बियाण्याची उगवण होते.

उगविलेल्या रोपांचे वर्गीकरण  साधारण किंवा चांगली रोपे

विकृत रोपे  ही रोपे अनुकूल परिस्थितीत सुद्धा व्यवस्थित वाढू शकत नाहीत. पूर्ण झाडांमध्ये वाढ होण्याची क्षमता त्यांच्यात नसते. त्यांच्या कोंब आणि मुळांना इजा पोचलेली असते. तसेच बियाणांशी निगडीत असलेल्या बुरशीमुळे रोपे कुजण्याच्या अवस्थेत असतात. कठीण बी या प्रकारांत उगवण न झालेल्या बियांचा समावेश होतो. उगवणीला ठेवल्यानंतर ८ ते १० दिवसांत या बियांची उगवण होत नाही. यातील काही बिया पाणी न शोषल्यामुळे उगवत नाहीत. काही बी हे त्याच्या सुप्त अवस्थेत तर काही बियाणे मेलेले असल्यामुळे उगवत नाहीत. पोकळ, किडलेले, गर्भ नसलेले बियाणे हे सर्व याच प्रकारात मोडतात. तपासणीचे निष्कर्ष 

संपर्क - डॉ. दिपाली कांबळे, ९४२०२१२२७१ (कृषी विज्ञान केंद्र, बदनापूर,जि.जालना, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ,परभणी)