पूर्वीच्या रासायनिक शेतीमध्ये सूक्ष्मजीवशास्त्राच्या अभ्यासानंतर केलेल्या बदलामुले माझ्या जमिनी पूर्वीइतक्याच सुपीक राहिल्या आहेत. तितकेच उत्पादन देत आहेत. हे सारे सूक्ष्मजीवशास्त्राच्या विविध पुस्तकांतून मिळालेल्या माहितीतून. या वेळी वॉक्समन यांच्या सॉइल अॅंड मायक्रोब्स या पुस्तकातील काही अंश शेतकऱ्यांसाठी मांडत आहे.
१९७० मध्ये कृषी पदवीधर झाल्यानंतर शेतीला सुरवात करताना माझ्यावर कृषी रसायनशास्त्राचा मोठा प्रभाव होता. भरपूर पूर्वमशागत, शक्य तितके सेंद्रिय खत, रासायनिक खताचे शिफारशीत हप्ते, रोग व कीड नियंत्रण या बळावर पहिले २० ते २५ वर्षे चांगले उत्पादन मिळाले. पुढे उत्पादन घटल्याने कारणांचा शोध घेताना भू सूक्ष्मजीवशास्त्राच्या प्रेमात अपघाताने पडलो. सूक्ष्मजीवांमुळे रोग होतात, इतपत माहिती असलेल्या मला त्यांच्या पीकविषयक अनेक कामांची माहिती झाली. उत्पादन घटण्यासंदर्भातील बहुतांश शंकाचे निरसन करतानाच या शास्त्राने माझ्या शेती करण्याच्या पद्धतीतही आमूलाग्र बदल घडवले. आता माझ्या जमिनी ५० वर्षांपूर्वीप्रमाणेच चांगले उत्पादन देत आहेत. अर्थात, यात माझे स्वतःचे फार थोडे आहे. जे आहे तेही ज्ञान अनेक पुस्तकांच्या वाचनातून मला प्राप्त झाले. या पुस्तकांविषयी थोडेसे जाणून घेतल्यास सर्व शेतकऱ्यांचा फायदा होईल.
सूक्ष्मजीवशास्त्राचा अभ्यास का केला पाहिजे? एका लेखकाच्या मते, भू-सूक्ष्मजीवशास्त्रातून मिळणारे ज्ञान शेती आणि पर्यावरणाच्या अभ्यासासाठी गरजेचे आहे. सूक्ष्मजीवाच्या अभावी आज जे जीवन आपण जगतो आहोत, ते केवळ अशक्य आहे. त्यांच्याअभावी पृथ्वी न कुजलेल्या पदार्थांनी पूर्णपणे भरून जाईल. आपले प्रत्येक कर्म प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष जमिनीतील सूक्ष्मजीवांशी संबंधित आहे. या शास्त्राकडे दुर्लक्ष आपल्याला परवडणारे नाही. भू-सूक्ष्मजीवशास्त्राचा विकास १९०० च्या सुमारास सुरू झाला. विनोग्रेडस्की, लिपमन व पुढे डॉ. वॉक्समन यांनी पाया रचला. वॉक्समन यांचा सॉइल अॅंड मायक्रोब्स (जमीन आणि सूक्ष्मजीव, १९३१) हा ग्रंथ महत्त्वाचा आहे.
त्यातील काही महत्त्वाची वचने पुढीलप्रमाणे ः
ः प्र. र. चिपळूणकर, ८२७५४५००८८, (लेखक कोल्हापूर येथील प्रगतिशील शेतकरी आहेत.)
