काही संत्रा बागांमध्ये पाण्याचा अतिरिक्त ताण, फायटोप्थोरा बुरशीचा प्रादुर्भाव, क्लोरोसीस विकृती, शेंडे मर यामुळे पाने पिवळी पडत असल्याचे दिसत आहे. त्याचे नेमके कारण शोधून, योग्य ती उपाययोजना करावी. कमी तापमान व पाण्याचा ताण यामुळे झाडाच्या पानाखालील पर्णरंध्राचे (स्टोमॅटा) तोंड बंद होते. प्रकाश संश्लेषणाची प्रक्रिया अतिशय मंदावते. परिमाणी झाडातील अन्नद्रव्यांचा संतुलित पुरवठा पानांना होत नाही. पानांना मुख्य अन्नद्रव्ये (उदा. नत्र, स्फुरद, पालाश) व जस्त व लोहासारखी सूक्ष्म अन्नद्रव्ये यांची कमतरता भासते. यामुळे शरीरक्रियेतील चयापचयामध्ये बिघाड निर्माण होऊन कर्बोदकांचा पुरवठा कमी होतो. संजीवकांच्या असंतुलनामुळे पानातील हरीतद्रव्यांचा क्षय झपाट्याने वाढतो. यामुळे पाने पिवळी पडतात. अशी पाने लवकर गळून पडतात. अशा विकृतीस क्लोरोसीस असे संबोधतात.

उपाययोजना ः

सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता भरून काढण्यासाठी (मृग व आंबिया दोनही बहरांकरिता) जमिनिद्वारे ः झिंक सल्फेट २०० ग्रॅम, लोह सल्फेट २०० ग्रॅम, बोराॅन १०० ग्रॅम प्रतिझाड फवारणीद्वारे ः आवश्यकतेनुसार झिंक सल्फेट, लोह सल्फेट अर्धा टक्के, तर बोरान ०.१ टक्के किंवा चिलेटेट सूक्ष्म अन्नद्रव्ये २ ग्रॅम प्रतिलिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. मृग बहर व्यवस्थापन ः

आंबिया बहर व्यवस्थापन ः

रोग व्यवस्थापन ः डिंक्या : या रोगाचा प्रादुर्भाव कलम केलेल्या भागाच्या आसपास होतो. रोगग्रस्त सालीतून डिंक ओघळताना दिसतो. नियंत्रणासाठी,

शेंडेमर ः या रोगाचा प्रसार हवेद्वारे होतो. व्यवस्थापन ः झाडावरील रोगग्रस्त व वाळलेल्या फांद्या (सल) पावसाळ्यापूर्वी काढून जाळाव्यात. त्यानंतर फवारणी प्रतिलिटर पाणी कार्बेन्डाझिम १ ग्रॅम किंवा कॉपर ऑक्सिक्लोराइड ३ ग्रॅम किंवा बोर्डो मिश्रण ०.६ टक्के. पुढील दोन फवारण्या १५ ते २० दिवसांच्या अंतराने कराव्यात. कोळशी ः काळ्या, पांढऱ्या माशीच्या प्रादुर्भावामुळे पानावर साचलेल्या चिकट द्रवावर काळसर बुरशीची वाढ होते. यालाच कोळशी असे म्हणतात. रोगाचा प्रादुर्भाव उष्ण व दमट हवामानात अधिक प्रमाणात दिसून येतो. प्रादुर्भाव जास्त असल्यास पाने, फांद्या, फळे व संपूर्ण झाड काळे पडते. फवारणी प्रतिलिटर पाणी कार्बेन्डाझिम १ ग्रॅम किंवा कॉपर ऑक्सिक्लोराइड ३ ग्रॅम. कीड व्यवस्थापन ः साल खाणारी अळी : झाडाच्या खोडावरील अळीची जाळी काढून छिद्र मोकळे करावे. त्यानंतर त्यात पेट्रोल किंवा केरोसिन पिचकारीच्या साह्याने छिद्रामध्ये टाकून ते ओल्या मातीने बंद करावे. सीट्रस सिला : नवीन नवतीस सुरवात झाल्यानंतर सिट्रस सिला या किडीचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. त्याचा पानांवर व फळधारणेवर विपरीत परिणाम होतो. दुर्लक्ष केल्यास फुलगळ, फळगळ संभवते. त्याचप्रमाणे या कीडीमुळे ग्रिनिंग रोगाचाही प्रसार होतो. नियंत्रणासाठी, संत्र्याला नवती आल्यानंतर, नीम तेल १० मिलि प्रतिलिटर पाणी याप्रमाणे १५ दिवसांच्या अंतराने दोन फवारण्या कराव्यात. नीम तेल पाण्यात मिसळत नसल्यामुळे १ ग्रॅम डिटर्जंट पावडर प्रतिलिटर द्रावणात मिसळावे किंवा थायामिथोक्झाम (२५ डब्ल्यूजी) १ ग्रॅम प्रति १० लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. काळी / पांढरी माशी :

मावा : नवीन पालवी फुटण्याच्या किंवा फुलोरा येण्याच्या वेळी, फवारणी प्रतिलिटर पाणी डायमेथोएट (३० ईसी) १ मिलि किंवा क्लोरपायरीफॉस (२० ईसी) १ मिलि. कोळी : या किडीचा उपद्रव पाऊस उघडीप व ढगाळ वातावरण असताना अधिक जाणवतो. डायकोफॉल १.५ मिलि किंवा इथिऑन १ मिलि १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. सिंचन व्यवस्थापन ः आंबिया बहरासाठी ताणावर असलेल्या बागेला उखरणी करावी व ओलीत द्यावे. ठिबक सिंचन संच असल्यास १ ते ४, ५ ते ७ व ८ वर्षांपर्यंत झाडांना अनुक्रमे ७ ते ३०, ४४ ते ७२ व ८२ ते १०२ लिटर पाणी प्रतिदिवस जमिनीच्या पोतानुसार पाणी द्यावे. ठिबक संच नसल्यास दुहेरी आळे पद्धतीने १० दिवसांच्या अंतराने ओलित करावे. आच्छादनांचा वापर करावा. संपर्क ः डॉ. दिनेश पैठणकर, ९८८१०२१२२२ (अखिल भारतीय समन्वित संशोधन प्रकल्प (फळे), डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला.)