म्हशीच्या प्रजनन व्यवस्थापनामध्ये म्हैस विल्यापासून गाभण राहण्यापर्यंत प्रत्येक बाबीकडे काळजीपूर्वक लक्ष द्यावे. साधारणपणे दीड वर्षात सरासरी एक वेत मिळेल असे व्यवस्थापन ठेवावे.

म्हैसपालनात व्यावसायिक दृष्टिकोन अाणि शास्त्रीय पद्धतीचा अवलंब करून अधिक दुग्धोत्पादन अाणि म्हशीपासून जास्तीत जास्त वेत मिळवणे शक्य होते. त्यासाठी उत्तम प्रजनन व्यवस्थापनामध्ये दीड वर्षाला एक वेत व प्रजननासंबंधी अाजारांना अटकाव ह्या गोष्टीकडे लक्ष असणे गरजेचे अाहे. सोबतच गोठ्यात जन्मलेल्या रेडकापासून नवीन उत्तम पारडी तयार होणे व्यवसाय टिकवण्यासाठी अाणि वृद्धिंगत करण्यासाठी अावश्‍यक अाहे. सद्यःस्थितीत दुधाळ, उत्तम व निरोगी म्हशींची उपलब्धता कमी होत असून किंमतही वाढत अाहे. याकरिता म्हैस पालकांनी नवीन पिढी निर्माण करणे महत्त्वाचे अाहे.

म्हशीच्या प्रसूतीच्या अवस्था गर्भधारणेचा १० महिने १० दिवस कालावधी पूर्ण झाल्यानंतर म्हशीची प्रसूती होते. प्रसूतीची वेळ जवळ आली की योनी फुगीर होते, चिकट पांढरा स्त्राव येतो, कास फुगीर होते व सड ताठर होतात. म्हशीचा पृष्ठभाग खाली सरकतो व शेपटीचे मूळ प्रकर्षाने जाणवते. प्रसूती प्रामुख्याने तीन अवस्थेत घडते. १. पहिली अवस्था ः गर्भाशयाचे दार उघडते. या अवस्थेत म्हैस बेचैन असते. उठबस करते, पोटाकडे बघते. प्रसूतीच्या वेदना/कळ यामध्ये गर्भाशयाची हालचाल वाढते. गर्भ गर्भमुखाकडे ढकलला जातो व गर्भाशयमुख उघडले जाते. २. दुसरी अवस्था ः पाणमोट फुटून वासराचे समोरच्या दोन पायावर मध्यभागी तोंड दिसते. विताना रेडकाची ही सामान्य अवस्था आहे. गर्भाशयाच्या व पोटाच्या स्नायुंच्या हालचालीमुळे रेडकू बाहेर फेकले जाते. ३. तिसरी अवस्था : वार गर्भाशयातून बाहेर पडतो.

विताना प्रामुख्याने खालील बाबीकडे लक्ष द्यावे

गर्भाशयातील रक्तामिश्रित स्त्राव बाहेर पडणे फायदेशीर

अचूक माजाचे निदान व योग्य वेळेत कृत्रिम रेतन

गर्भतपासणी व गाभण म्हशीची काळजी

प्रजनन व्यवस्थापनातील महत्त्वाच्या बाबी

संपर्क ः डॉ. एम. व्ही. इंगवले, ९४०५३७२१४२ स्नातकोत्तर पशुवैद्यक व पशुविज्ञान संस्था अकोला.