कृत्रिम रेतनामुळे गोठ्यातच जातीवंत जनावरांची पैदास होते.
जनावरातील वंधत्वामुळे मोठ्या प्रमाणात नुकसान सहन करावे लागते. याकरिता जनावरातील वंधत्व निर्मूलन कसे करावे, यासाठी पशुवैद्यकांचा सल्ला घेणे अावश्यक अाहे. दुधाळ जनावरांच्या व्यवस्थापनात वर्षाला वासरू व नियमित दूध उत्पादनाकरिता प्रजनन व्यवस्थापन चांगले असणे गरजेचे आहे. योग्य जनावरांची निवड, गोठ्याचे व्यवस्थापन, संतुलित आहाराचा पुरवठा, पिण्यासाठी शुद्ध पाण्याचा वापर, आरोग्याचे नियोजन, लसीकरण, जंतनाशकाचे नियोजन, इ. बाबींचा वाचार प्रजनन व्यवस्थापनात करावा. जनावराच्या प्रजनन व्यवस्थेमध्ये वेगवेगळे प्रकारचे अडथळे दिसून येतात. त्यामुळे जनावरामध्ये वंधत्व आढळून येते. जसे की,
कालवडी वयात लवकर किंवा वेळेवर न येणे.अशक्तपणाक्षीण माजअनियमित माजसतत उलटणेगाभण न राहणेगर्भाशयाचा दाहगर्भाशायचे वेगवेगळे आजारसततचा वातावरणातील बदलमाज न दाखविणेकायमचा वंधत्वपणातात्पुरता वंधत्वपणागर्भपातजंतू संसर्ग, रोगांचा प्रादुर्भावगर्भाशयात पू असणेयोनिमार्गातील अडथळेगर्भाशय मुखाचे आजारबीजांडाचे आजारअनुवंशिकताकमी प्रतीच्या आहाराचा पुरवठा असणेरक्तातील हिमोग्लोबिनची कमतरतावीर्यातील दोषरेतनाची चुकीची पद्धतअवेळी रेतन व इतर अनेक कारणामुळे जनावरामध्ये वंधत्वपणा येत असतो. उपाययोजना वंधत्व निर्मूलनाकरिता खालील बाबींकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे. जसे की,
कालवडीचे सुरवातीच्या वजनामध्ये योग्य प्रमाणात वाढ होणे. किमान २२५ ते २५० किलो वजन पहिल्या माजाकरिता गरजचे आहे.जनावरातील पहिल्या माजाची लक्षणे ओळखणे. सुरवातीच्या दोन माजमध्ये रेतन करू नये. तिसऱ्या माजाच्या वेळी योग्यरीत्या रेतन करणे आवश्यक आहे.नियमित संतुलित आहाराचा पुरवठा करणे.हिरव्या व वाळलेल्या चाऱ्यांचा योग्य प्रमाणात पुरवठा करणे.क्षार मिश्रण देणे शरीर वाढीसाठी, गर्भाशयाच्या चांगल्या अारोग्यासाठी व दूधवाढीसाठी महत्त्वाचे आहे.तज्ज्ञ पशुवैद्यकाकडून गर्भाशयाची सखोल तपासणी करून गर्भाशय निदानानुसार उपचार करावे.वेळेवर जंतनाशकाची मात्रा देणे.जनावर लवकर माजावर येण्याकरिता ट्रेस जीवनसत्वे, क्षार मिश्रण व काही वनस्पतीजन्य अाैषधांचा वापर करणे.मोड आलेली मटकी, मूग दररोज किमान १५ दिवस ५० ते १०० ग्रॅम खाद्यातून दिल्यास लवकर व स्पष्ट माज दिसू शकतो.अनेक जनावरे एकत्रितपणे काही संप्रेरकाचा वापर करून योग्य वेळी माजावर येऊ शकतात. रेतनही एकत्रितपणे करता येते. विल्यानंतरचे योग्य व्यवस्थापन
योग्यवेळी माज ओळखावा.योग्य वेळी रेतन करणे व तांत्रिक पद्धतीचा अवलंब करावे. जनावरे सकाळी माज दाखवत असतील तर सायंकाळी रेतन करावे. सायंकाळी माज दाखवत असतील तर दुसऱ्या दिवशी सकाळी रेतन करणे योग्य राहील.रेतनांनंतर जनावरांची योग्य काळजी घेेणे. संपर्क ः डॉ. अनिल पाटील, ७५८८०६२५५६ (पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)