निपाह विषाणूचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने वराहामध्ये होताे, परंतु वराह व मानव यांच्याव्यतिरिक्त कुत्रे, मांजरी, शेळ्या, मेंढ्या व घोडे यांसह अनेक प्राण्यांच्या प्रजातींमध्ये निपाह संक्रमणाचे पुरावे उपलब्ध आहेत. निपाह विषाणूच्या संसर्गाची लक्षणे जनावरामध्ये आढळून आल्यास ताबडतोब नोंदणीकृत पशुवैद्यक अधिकाऱ्याशी संपर्क साधावा. निपाह विषाणू (NiV) हा प्राण्याकडून मानवामध्ये संक्रमित होणारा नवीन उदयोन्मुख विषाणू आहे. फळे खाणारी वटवाघुळे ही या विषाणूसाठी नैसर्गिक स्राेत किंवा यजमान आहेत. सर्वप्रथम सिंगापूर व मलेशिया या देशांमध्ये १९९९ साली वराह व त्यांचे पालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांमध्ये या रोगाची लक्षणे दिसून आली होती. मलेशियातील निपाह या गावातील आजारी व्यक्तीमध्ये हा विषाणू सर्वप्रथम आढळला होता, तेव्हापासून या विषाणूस या नावाने ओळखतात. सद्यःस्थितीत मानव किंवा प्राणी यांच्यापैकी कुणासाठीही या रोगाविरुद्ध औषधोपचार किंवा लसीकरण उपलब्ध नाही. परंतु प्रतिबंधात्मक उपाय करून या रोगाचा प्रादुर्भाव टाळता येतो.

निपाह विषाणूचा प्रसार कसा होतो? फळझाळावर आढळणारी वटवाघळे या विषाणूचा नैसर्गिक स्राेत असतात. वटवाघळांचे मूत्र, विष्ठा, थुंकी इत्यादी शरीरस्त्रावांमध्ये या विषाणूंची वाढ होते व याचा संपर्क जनावरांशी विशेषतः डुकरांशी आल्यास त्यांना या रागोचा प्रादुर्भाव होतो. प्रादुर्भाव झालेल्या जानावरांमधून निपाह विषाणू मानवामध्ये व इतर प्रभावशील जनावरामध्ये प्रसारित होतो. या विषाणूचा प्रसार हा प्रादुर्भावित जनावरामधून निरोगी जनावर व मानवामध्ये आणि मानवामधून निरोगी मानवामध्ये होतो.

जनावरांमधील रोगाची लक्षणे

मानवामधील रोगाची लक्षणे

रोगनिदान

प्रतिबंधात्मक उपाय

रोगाचे नियंत्रण कुठलाही उपचार उपलब्ध नसल्याने प्रादुर्भाव झालेल्या जनावरांना त्वरित वेगळे करून त्यांना मारले जाते. मेलेल्या जनावराचे शव खोल खड्ड्यामध्ये पुरावे. प्रादुर्भाव झालेल्या जनारांच्या संपर्कात आलेला चारा, शेण व इतर गोष्टींची योग्य विल्हेवाट लावली जाते. पुरलेल्या जागेवर क्लोराइडयुक्त चुना टाकावा.   जनवरांसाठी वापली जाणारी भांडी जंतुनाशकाने व गरम पाण्याने स्वच्छ धुवून घ्यावीत.

संपर्क : डॉ. वैभव सानप, ९४५५१४८१७२ (सानप भारतीय तंत्रज्ञान संस्था कानपूर, उत्तर प्रदेश येथे कार्यरत अाहेत, तर दामले चंद्रपूर येथे पशुधन विकास अधिकारी अाहेत.)