गुंजन विनोद शर्मा, डॉ. अनुप्रीता जोशी

Solar Drying Machine : बचत गट आणि ग्रामीण उद्योजकांना सौर वाळवणी यंत्रणा फायदेशीर ठरू शकते. सौर वाळविण्याच्या यंत्रणेमध्ये प्राथमिक गुंतवणूक केल्यावर पुढील व्यवस्थापन खर्च फार कमी असतो.

सौरऊर्जेचा वापर करून विविध पदार्थांमधील ओलावा काढून टाकता येतो. मुबलक सूर्यप्रकाश आणि कमी आर्द्रता असलेल्या प्रदेशात ही पद्धत विशेषतः प्रभावी आहे.

यंत्रणेचे घटक

सोलर कलेक्टर

हे उपकरण सूर्यकिरण शोषून त्याचे रूपांतर उष्णता ऊर्जेमध्ये करते.

वाळवणी चेंबर

वाळवण्याच्या चेंबरमध्ये ठेवलेला शेतीमाल गरम हवेच्या संपर्कात येतो. धूळ, कीटक आणि इतर दूषित पदार्थांपासून शेतीमालाचे संरक्षण होईल अशी चेंबरची रचना असते.

वायुविजन प्रणाली

कार्यक्षमपणे शेतीमाल वाळविण्यासाठी योग्य प्रमाणात हवेचा प्रवाह आवश्यक आहे. पंखे किंवा नैसर्गिक सं वहन प्रणालीमुळे गरम हवा चेंबरमधील घटकाच्या सभोवती समानपणे फिरते. यामुळे आर्द्रतेचे बाष्पीभवन सुलभ होते.

नियंत्रण यंत्रणा

कोरड्या परिस्थितीचे अनुकूलन करण्यासाठी आणि अति उष्णता किंवा अति कोरडे होण्यापासून रोखण्यासाठी तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रण उपकरणांचा वापर केलेला असतो.

फायदे

शाश्‍वतता

सौर निर्जलीकरण अक्षय सौरऊर्जेवर अवलंबून आहे. जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी करते. पारंपरिक वाळविण्याच्या पद्धतीशी संबंधित कार्बन उत्सर्जन कमी करते.

खर्च परिणामकारकता

सौर वाळविण्याच्या उपकरणांमध्ये प्रारंभिक गुंतवणूक केल्यावर बाकीचा व्यवस्थापन खर्च फार कमी असतो. यामुळे ही प्रणाली लहान शेतकरी आणि ग्रामीण समुदायांसाठी फायदेशीर ठरते.

पौष्टिक गुणवत्तेचे जतन

सौर वाळवणी यंत्रामध्ये शेतीमालातील पौष्टिक घटक चांगल्या प्रकारे जतन होतात. साठवण क्षमता वाढते. शेतीमाल वाया जात नाही. सौर निर्जलीकरण कृषी उत्पादनांच्या मूल्यवर्धित प्रक्रियेद्वारे उत्पन्नाच्या संधी तयार होतात.

गुणवत्ता आणि कार्यक्षमता महत्त्वाची

हवामान अवलंबित्व

शेतीमालाचे वाळविणे हे हवामानाच्या स्थितीवर, विशेषत: सूर्यप्रकाश आणि वातावरणाच्या तापमानावर अवलंबून असते. ढगाळ दिवसांमुळे वाळण्याची प्रक्रिया मंदावते.

गुणवत्ता नियंत्रण

उच्च गुणवत्तेची वाळलेली उत्पादने तयार करण्यासाठी सातत्यपूर्ण कोरडी परिस्थिती राखणे आवश्यक आहे. कमी कोरडेपणा, जास्त कोरडे होणे किंवा दूषित होण्यापासून रोखण्यासाठी योग्य देखरेख आणि नियंत्रण यंत्रणा आवश्यक आहे.

कार्यक्षमता

कार्यक्षमता आणि गुणवत्ता राखताना योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे.

पायाभूत सुविधा आणि प्रशिक्षण

ग्रामीण भागात सौर निर्जलीकरण प्रकल्पांच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी योग्य पायाभूत सुविधा, प्रशिक्षण आणि तांत्रिक साहाय्य मिळणे महत्त्वाचे आहे.

उपकरणांचा खर्च

सौर संग्राहक, वाळवणी चेंबर, पंखे, नियंत्रण यंत्रणा (उदा. तापमान आणि आर्द्रता सेन्सर) यासाठी मुख्यतः खर्च होतो. या घटकांच्या किमती त्यांच्या गुणवत्ता, आकार आणि कार्यक्षमतेवर अवलंबून आहेत.

डॉ. अनुप्रीता जोशी, ९६३७२४०४०६

(अन्न तंत्रज्ञान महाविद्यालय, परभणी)