Nagpur News : शेतकरी आत्महत्यांमागील कारणांचा धांडोळा घेणाऱ्या कृषी विद्यापीठाने एकात्मिक शेती पध्दतीचे अभिनव मॉडेल विकसित केले आहे. एक हेक्‍टर क्षेत्रावरील या मॉडेलच्या माध्यमातून उत्पन्नाचे बहुविध पर्याय शेतकऱ्यांना उपलब्ध करून देण्यात आल्याची माहिती डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे कुलगुरू डॉ. शरद गडाख यांनी शुक्रवारी (ता. ५) नागपूर दौऱ्यात दिली.

विदर्भात नजीकच्या काळात लहान व मध्यम जमीन धारणा असलेल्या शेतकऱ्यांची संख्या वाढती आहे. विभक्‍त कुटुंबपद्धतीमुळे दिवसेंदिवस जमीनधारणा कमी होत असल्याने त्यावर उपजीविका अवलंबून असलेल्यांची आर्थिक ओढाताण होते. त्यातच सिंचनाचे स्रोतही मर्यादित असल्याने वातावरणातील बदलाच्या काळात आणि पिकाची गरज असताना पाणी देणे शक्‍य होत नाही.

त्याचाही उत्पादकतेवर परिणाम होतो. खरिपात सोयाबीन व रबी हंगामात हरभरा अशी पिके घेतली जातात. या दोन्ही पिकांचे नैसर्गिक आपत्तीमुळे नुकसान झाल्यास शेतकऱ्यांना सावरता येत नाही. या साऱ्यांवर उपाय शोधत कृषी विद्यापीठाने एकात्मिक शेती पद्धतीचा पर्याय उपलब्ध करून दिला आहे.

या प्रकल्पाचे प्रमुख डॉ. जयंत देशमुख यांनी माहिती देताना सांगितले, की एक हेक्‍टर क्षेत्राचे वर्गीकरण करण्यात आले आहे. त्यामध्ये २० टक्‍के फलोत्पादन म्हणजे ०.२ एकर, पिकासाठी ०.७० एकर (चारा उत्पादनासाठी ज्वारीनंतर लुसन, मका व इतर, मधुमका, रबी हंगामात गहू, तेलबियावर्गीय पिके, ओवा), ०.१० एकर इतर कामासाठी राखीव त्यामध्ये पोल्ट्री, डेअरी, शेळीपालन शेड अशा बांधकामाचा समावेश आहे.

एक हेक्‍टरमधील संसाधनाचा वापर हा शेतीपूरक व्यवसायात करता आला पाहिजे, यावर भर देण्याची गरज या पद्धतीत आहे. त्यामुळै खर्च कमी करणे शक्‍य होणार आहे. कोरडवाहू किंवा पाण्याचे कमी स्रोत असतील अशा भागात पोल्ट्री आणि शेळीपालन करता येते. पाण्याची सोय असलेल्या भागात डेअरी आणि पोल्ट्री हे व्यवसाय करता येण्यासारखे आहेत. फळबागेत शेवगा लागवड केल्यास त्यातून ही अतिरिक्‍त उत्पन्न मिळणार आहे.

सीताफळाच्या चार झाडांच्या मधात शेवगा लागवड फायदेशीर ठरते, असेही निरीक्षण आहे. एकात्मिक मॉडेल साकारणाऱ्या विद्यापीठाच्या पोल्ट्री शेडमध्ये ४०० कोंबड्याचे संगोपन केले आहे. विदर्भासाठी शिफारसीत बेरारी शेळ्याचे संगोपन या ठिकाणी होते. सात महिन्यात दोन पिल्ले देण्याची क्षमता या ब्रिडमध्ये आहे.

मुक्‍त संचार गोठा या प्रकल्पात साकारण्यात आला आहे. त्यात गोवंशाचे संगोपन होते. एक हेक्‍टरमधून पीक तसेच शेतीपूरक व्यवसायाचे एकत्रित वार्षीक उत्पन्न ४ लाख ७५ हजार रुपये आहे. त्यातील २ लाख ११ हजार ५०३ रुपयांचा खर्च वजा जाता. २ लाख ६३ हजार रुपयांचा निव्वळ नफा या मॉडेलमधून मिळाला आहे. त्यामुळेच या मॉडेलचा अवलंब व्हावा, अशी अपेक्षा कुलगुरू डॉ. गडाख यांनी व्यक्‍त केली.